К И Ш К Е Й Б И Р И Г У Ь В Д Е Н - УЬЙКЕН ОЬКИМЕТЛИК ТЕАТРГА

1976 йылдынъ сентябрь айы... Адил-Халктынъ сегиз йыллык мектебине бес яс специалист келген деген хабар авылга яйылды. Олар тыс кыраллар тилиннен окытувшы Магомед Аджимуратович Утемисов, математикадан эм физикадан Анатолий Захарович Аксиев, баслангыш класслардынъ окытувшылары Аза Хусиновна Уракчиева, Медине Хусиновна Карасова эм Римма Исмаиловна Канглиева. Янъы хабарды эситкен Валерий Сеперович Казаков сол йылларда Адил-Халк авылынынъ Маданият уьйин басшылайтаган, а Женя Баталбиевна Мижева онынъ орынбасары эди. М ектепте «Биринш и шанъ» байрамы озганнан сонъ, Валерий Сеперович Икон-Халктан шайир эм суьвретш и Аргентин Аюбовты алып, шайир эм йыршы Магомед Утемисов пан таныспага деп, мектепке келдилер эм бизди, баьри яс окытувшыларды, Маданият уьйине шакырдылар. Аргентин Аюбов (яткан ери ен н е тл и б о л сы н ) нынъ саны да, биригуьвдинъ сыйы да оьсип баслады. Биригуьвде «Алтынай» деп аталып, саз алатлар-вокал ансамбли туьзилди. Онда Хайырбек Карасов, Иса Индралиев, Рамазан Казаков, Алий Джелкашиев, Назир Джумаев, Магомед Утемисов ортакшылык этетаган эдилер. Валерий Казаков язатаган хабарлары эм повестьлери мен таныстыратаган, Аргентин Аюбов, Мухарбий Аубекижев, Магомед Утемисов эм мен ятлавларымызды эм хабарларымызды окыйтаган эдик. Магомед Утемисов Эркин-Халк авылынынъ орта мектебининъ 11 классынынъ 7 кызыннан «Етеген» деп атап, вокал куьбин туьзген эди. Олар ногай халк йырларын уьйкен аваслык пан йырлайтаган эдилер. Ишлеринде Насипхан Карасова ятлавлар язып, шайирлик пен каьрлевге аваслыгы бар эди эм биринши шыгармалары ман бизди кувандырды. Сол 1976 йылдынъ ноябрь айында Адил-Халкта драма кружогы да ашылды. уьстинде эки-уьш айдынъ бойында каьрледилер. Бас роль деп саналган Фатиматтынъ ролин ярасыклы кызымыз Марьят Казакова (яткан ери еннетли болсын) усташа ойнады. Аьзирленген спектакльди бас деп Адил-Халктынъ Маданият уьйинде коьрсеттилер. Залдагылар бу янъылыкты уьйкен куваныш пан, оьктемлик пен йолыктылар. 1977 йылда «Эки яшав» деген пьесады онынъ авторы Хасан БулатуковTi нъ тувган авылы Ki зылЮртта коьрсеттилер. Залга аьдемлер сыймай, эсиктинъ туьбинде уьймелеклесип караганлары соьлеге дейим де коьзимнинъ алдында турады. Сол йылларда драматургия ягыннан куллык белК И Ш К Е Й Б И Р И Г У Ь В Д Е Н - УЬЙКЕН ОЬКИМЕТЛИК ТЕАТРГА Ногай драма театрына - 5 йыл Мухарбий Суюнов, Женя Беканова, Зухра Сейфединова, Бэлла Мхце, Зурида Джагапирова, Рамазан Ксиров, Назир Тангатов, Радима Абишева уьйкенлер мен бирдей болып, аьр бир спектакльде катнасып басладылар. Халк театрынынъ репертуарын ногай авторларыннан С.Капаевтинъ, Ф.Абдулжалиловтынъ, М.Киримовтынъ, Р.Керейтовтынъ, И.Капаевтинъ, Ю.Созаруковтынъ, Т.Кирейтовадынъ, B. Казковтынъ, А.Тамакаевтинъ язган пьесалары бойынша салынган коьплеген спектальклер байыттылар. Карашай-Ш еркеш юртыннан баска болып, «Тулпар» оьз спектакльлерин Астраханьде, Дагестанда, Ставрополь крайында коьрсетип баслады. Барган ерлериннен олар тек разылык хатлар, дипломлар, савгалар алып, коьплеген шешекейлер байламлары ман кайттылар. Т.А.Кирейтова тийисли тыншаювга кеткеннен сонъ, Маданият уьйин етекшилев Фатима (Мая) Батыргереевна Кумратовага, режиссерлык ис Суйдимхан Ажгереевна Токшуковага сенилди. C. Токшуковадынъ орынбаНогай оькиметлик драма театрына дейим оьсип туры, демеге болаяк. Халк театрынынъ яшавы эм аьрекетлиги, журналистлердинъ, язувшылардынъ, корреспондентлердинъ шалысувлары ман газеталардынъ, журналлардынъ бетлеринде, телевидениеден коьрсетилип турады. Соьлегиндей эсимде, «Ленинское знамя» газетасында корреспондент С.Телешкодынъ «Как живешь, «Тулпар» (1980), 1985 йылда «Ногай давысы» газетасында «Отлыктастан ушкынлар», «Тулпар» аьрекетте» деген макалалар баспаланган эдилер. «Эки яшав» спектаклининъ бас геройы Марият Казаковадынъ акында айырым макала да бар эди. 1984 йылдынъ 1 октябринде Пятигорск телевидениесинде «Кызды киевге узатув» коьрсетуьвди аьзирлеген эдик. Сол телеберуьвде биз тогыз аьдем болып катнастык: Мая Кумратова, Суйдимхан Токшукова, Фатима Хатуева (Бабайназарова), Рая Баякаева, Светлана Битлева, Фатима Битлева, Люда Мижева, Асият Еслемесова эм мен. 1989 йылда Орталык телевидение бизим суьвретлемеге де, ярасык этип язбага да, ятлавлар шыгармага да уста эди. Валерий Казаков пан Аргентин Аюбовтынъ уйгынлавы ман Маданият уьйинде «Танысув» деп аталган кешлик озды. Сол кешликте тоьгеректеги ногай авыллардан оьнерлери болган аьдемлер йыйылган эдилер. Онда окытувшы, белгили шайиримиз Мухарбий Аубекижев яттан ятлавларын окыды, Аргентин Аюбов та йыйылганларды оьз ятлавлары эм суьвретлери мен таныстырды, Эркин-Халктан Хайырбек Карасов, Эркин-Юрттан Магомед Утемисов, Адил-Халктан Иса Индралиев, Алий Джелкашиев, Рамазан Казаков йырладылар. Кешликтен сонъ,оьнерли аьдемлерден биригуьв туьзбеге керек деген ой-токтас алынды. Яслар оьз ойларын баьри ногай авылларга билдирдилер, биригуьвге «Тулпар» деген атты бермеге токтастылар. Эм 1976 йылдынъ 1 октябринде «Тулпардынъ» биринши йыйыны озды. Сол йыйында уйгынлавшылар ман бирге язувшылар Осман Хубиев, Суюн Капаев, Аскербий Киреев, Мухарбий Аубекижев, Тайват Кирейтова, Мухадин Ахметов эм мектептинъ сол замандагы басшысы Афужан Беслановна Казакова, Магомед Утемисов эм мен бар эдик. Юма сайын йыйынлары уйгынланатаган «Тулпардынъ» катнасувшыларысары Фатима Битлева (яткан ери еннетли болсын) болды. Халк театрынынъ сыйы йогарыга коьтерилгени болмаса, бир заманда да тоьмен туьскени йок. Туьрли тармакларда ислейтаган аьдемлер, мектепте окыйтаган окувшылар, оьз оьнерликлери уьшин акша алмайтаганларына да карамай, дайым катнасып турдылар эм буьгуьнге дейим де театрдынъ яшавыннан узак болып, шет кагылып турмайдылар. Оьз ислерин тийисли оьлшемде юргисткенлери уьшин, актерлар М.Утемисов, А.Тулькуева, Маданият уьйининъ директоры Ф.Б.Кумратова, режиссер С.А.Токшукова эм онынъ орынбасары Ф.И.Суюнова «КЧР маданиятынынъ сыйлы куллыкшысы» деген сыйлы атларга тийисли болдылар. С.Токшукова тийисли тыншаювга кеткеннен сонъ, режиссерлык ис, айлана-айлана, 201б йылда театрдынъ биринши режиссеры М.Утемисовка кайтып келди. 2018 йылдынъ навруз айында режиссер М.Утемисов республикалык карав-конкурста биринши орынды алып, диплом ман эм баргылы савга ман белгиленди, а театр кезуьвли кере «Халк театры» деген атты етимисли яклады. Суьйтип, авылдынъ кишкенекей «Тулпар» биригуьви «Тулпар» халк театрына айланып, буьгуьнги куьнде катнасувымыз бан «Дворец в ауле» деген телеберуьвди коьрсетти. Онда биз басыннан сонъына дейим ногай тойды коьрсеткен эдик. Театрдынъ яшавы дайым кызыклы эди. Соьле Ногай драма театрынынъ бар экенине халк суьйинеди. Онынъ тувганына язувшы Валерий Казаковка эм биринши уста, сулыплы режиссер Байсолтан Джумакаевке оьлшеп болмас уьйкен разылыгымызды билдиремиз. Оькиметлик театрынынъ биринши спектакли озган куьн, ол 2017 йылдынъ 15 октябри эди, ногай халкы уьшин мутылгысыз байрам болды. Эркин-Ю рттынъ «Тулпар» халк театрыннан буьгуьн КЧР-дынъ Ногай драма театрында Магомед Утемисов, Мария Койлубаева, Светлана М уцалханова, Мурат Муцалханов эм Мухарбий Суюнов ислейдилер. Буьгуьн Ногай Оькиметлик театрымыз биринши мерекесин белгилейди, ога 5 йыл толады. Хайырлы саьатке! Яшасын Ногай драма театры, онда катнаскан, катнасатаган эм катнасаяк ногай актерлары! Римма УТЕМИСОВА. ДУРБАТЛАРДА: «Тулпар» Халк театрынынъ эм Ногай драма театрынынъ яшавыннан коьринислер. жена» («Сакав пише») деген пьесасы бойынша салынган спектакльге де Ю.Созаруков уьйкен ярдамын этти, эм авыл театры край карав-конкурсында биринши орынды алып, «Халк театры» деген сыйлы атка тийисли болды. Спектакльде бас рольлерди Магомед Утемисов эм Абидат Теубежева ойнадылар. Ставрополь крайынынъ администрациясынынъ маданият боьлигининъ басшысынынъ орынбасары Н.Эдельманнынъ каьр шегуьви мен 1983 йылдынъ 17 апрелинде Эркин-Юрт авылынынъ Маданият уьйинде янъы тувган «Тулпар» халк театрына эки ис орыны берилди. Режиссерлык ис Магомед Утемисовка, орынбасарлык ис Асият ТулькуеОкытувшылык ис пен режиссерлык исти бир йорыкка бардырмага заманы келиспегеннен себеп, М.Утемисов театрда актер болып калды, режиссерлык иси Маданият уьйининъ басшысы Тайват Кирейтовага коьшти. Аьлим, белгили этнограф Рамазан Керейтов Халк театры уьшин «Уьйинъизге яхшылык» деп аталган пьеса язып, ога янъы тыныс берди, оьрленуьвге янъы йол ашты. Валерий Казаков, Магомед Утемисов, Тайват Кирейтова, Светлана Теубежева, Асият Тулькуева, Суйдимхан Такшукова, Фатима Битлева, Светлана Битлева, Светлана Муцалханова, Солтан Хубиев, Юра эм Мая Кумратовлар сол спектакльди аьлемет этип салдылар. Тайват Абусатаровнадынъ тилеги мен Юсуф Созаруков (яткан ери юмсак болсын) режиссерлык исин усташа толтырды. Сосы спектакльди аьзирлевдинъ барысында Юсуф Созаруковтан сулып алган Т.Кирейтова Уллы Аталык кавгада Енъуьвдинъ кырк йыллыгына багыслап, Ф.Абдулжалиловтынъ «Куьшлилердинъ аьели» деген повести бойынша язган пьесасын усташа сахнада салды. Сол коьрсетуьв 1985 йылда областьте биринши орынды алып, бавырдасларымыз «Халк театры» деген атты бегиттилер. Бар актерларга авыл яш авш ылары Сепербий Бестов, Руслан Абишев, Абдулкадыр Таузов, Фаризат Джавгайтарова, Мурат Муцалханов, Тахир Мижев, Мария Койлубаева, Асият Рылова, Марина Атуова косылдылар. Коьп актерлар медальлер мен савгаландылар. М.Утемисовта, А.Тулькуевада, С.Токшуковада, С.Теубежевада, Т.Битлевада, С.Хубиевте экисер медальлери бар, менде де Енъуьвдинъ 40 йыллыгына берилген бир медалим бар. 1983-1985 йыллларда Халк театрынынъ калыбында авылда яс актерлар театры (Театр юного актера) эм кувыршаклар театры ашыладылар. Оьсип келеятырган балалар Мадина эм Алтынай Токшуковалар, Амирбий, Рашид, Лаура Кумратовлар, Альберт эм Арсен Битлевлер, Зурида эм Аида Утемисовалар, Давлет Огурлиев, Биригуьвге Адил-Халктан милиционер яс Толик Казаков, бухгалтер кыз Марият Казакова косылдылар. «Тулпардынъ» баьри катнасувшылары да драма кружогында да ортакшылык эттилер. Ногай адабиятында драмалык шыгармалар сол йылларда йокка эсап эдилер. Кызыл-Ю ртта ногайдынъ биринши язувшыларынынъ бири Хасан Булатуковтынъ мерекели кешлиги озаяктан алдын, Валерий Казаков онынъ «Эки яшав» деген пьесасын тавып аькелди. Ногай айткандай, ас та, сув да, уйкы да йок болды. Актерлык усталыклары болган Валерий Казаков, Аргентин Аюбов, Магомед Утемисов, Рамазан Казаков сол пьесады Валерий Казаковтынъ басшылыгы ман салувдынъ синли бардырылып, язылган шыгармалардынъ саны оьсип баслады. Адил-Халкта тувган драма кружогы 1979 йылда Эркин-Юрт авылына коьшти. Сол йылларда Эркин-Юрттынъ Маданият уьйин авыл Советиннен Тайват Кирейтова, районнынъ маданият боьлигиннен Светлана Теубежева басшылайтаган эдилер. Кружокка авылдан коьп актерлар йыйылдылар. Ердеслеримиздинъ актерлык усталыкларын тергеп карамага деп олар Адил-Халкта салынган «Эки яшав» пьесасы бойынша иследилер. Белгили шайир Юсуф Созаруков Черкесск каласыннан келип, режиссерлык ярдамды этетаган эди. Суьйтип, 1983 йылда Анатоль Францтынъ «Немая вага тапшырылды. Олар халк эртегиси бойынша Ю .С озаруковтынъ язган «Аьллевшин» деген пьесасын сахнада коьрсеттилер