ЮРТЫМЫЗ ОЬРЛЕНУЬВ ЙОЛЫНДА

Путин Карашай-Ш еркеш Республикасынынъ Басшысы Рашид Темрезов пан исши йолыгыс озгарды. Йолы гы ст ы нъ бары сы нда регионнынъ социал-экономикалы к оьрленуьви, республикада яшавш ыларды демевлевдинъ амаллары акында соьз барды. ЮРТЫМЫЗ ОЬРЛЕНУЬВ ЙОЛЫНДА В.Путин: Рашид Бориспиевич, куьн яхшы болсын! Р.Темрезов: Куьн яхшы болсын, сыйлы Владимир Владимирович! В.Путин: Аьдетинше, бизим йолыгысларымызда соравлар коьп боладылар, бу йол да солай болаяк деп билемен. Ама мен республикада яшавшыларды демевлев бойынша кайдай амаллар карастырылганлары акында эситким келеди. Оннан сонъ оьзге соравларга коьшермиз. Р.Тем резов: Сыйлы Владимир Владимирович, коронавирус инфекциясы яйылатаган сосы енъил болмаган шакта оькиметлик демевлевдинъ амаллары - биринши шеретте ол балалары болган аьеллерди социаллык демевлев акында косымша амаллар ман байланыслы Сизинъ указларынъыз. Бизде гражданлардынъ сондай кабатлары уьшин регионлык тоьлевлер де карастырылганлар. Эм, элбетте, ол бизим республикадынъ яшавшылары уьшин маьнели калдав болады. Бизим республикамызда коьп балалы аьллер аз тувыллар. Ызын берсенъиз, мен кыскаша коронавирус инфекциясынынъ яйылувы ман бардырылатаган куьрес акында хабарлагым келеди. Буьгуьнги куьнге биз эмлев отанларымызда резерви мен орынлар фондын кеплегенмиз. Ол 1050 орын болады. Буьгуьнги куьнге 550 орында маразлылар ятадылар. Сондай болып, медициналык куллыкшылардынъ тизбеси де белгиленген. Ол 600 аьдемнен кепленген. Резерв те, артыгы ман индивидуаллы коршаланув амаллары, дарманлар, медицина алатлары бар. Уьш ПЦР-лаборатория аьрекетлейди. Биз 100 мынъ яшавшыга 340 тергев этемиз. Суьйткенде, бу коьрсетим бойынша Россия Федерациясынынъ еринде уьшинши орында турамыз, демеге болаяк. Аьр куьн сайын маразлылардынъ санына бир процент косылып барады. Россия Федерациясын алып караганда, баска регионлар ман тенълестиргенде, ол бираз тоьмен коьрсетим. Ама, кене болса да, биз сол затка тешкеруьвли эс этип турамыз. Сол себепли, биз толы кепте аьзирмиз деп айткым келеди. Язлык шагында, яздынъ басында алган сулыбымыз, соьзсиз де, туьзилген аьлге белсинли карсы турмага амал береди. Булайда, элбетте, Владимир Владимирович, алынган токтаслар уьшин Сизге муьсиревимизди билдиргимиз келеди. Ол, сонынъ санында, медиклерге тоьлевлер бойынша алынган токтаслар боладылар. Оларга биз оьлшеми 200 миллион маьнет болатаган регионлык тоьлевлер де карастырганмыз. Булайда, элбетте, властьтинъ баьри де органларынынъ: Россия Федерациясынынъ П равительствосынынъ, профильли министерстволардынъ, субъекттинъ оькиметлик власть органларынынъ биргелес ислесуьвин белгилемеге керек. Бизди Россия Федерациясынынъ Президентининъ ваькил элшилиги де демевлейди. Ызын берсенъиз, ден савлыкты саклав тармагы акында бир неше соьз айтып озгым келеди. Сизинъ тапшырувынъыз бан Карашай-Шеркеш Республикасында сонъгы йылларда аьлиги заманнынъ талапларына яваплайтаган онкология диспансери, республикалык балалар клиникалык больницасы, перинаталь орталыгынынъ янъы корпусы эм, элбетте, коьлем санлы фельдшер-акушер пунктлары курылганлар. Менимше, ден савлыкты саклав тармагын модернизациялав бойынша сосы амаллар янъы тувган балалардынъ оьлуьвлерин де тоьменлетпеге, аналар оьлуьвлерин йокка эсап этпеге амал берген. Сол себепли, ызын берсенъиз, мен бизди инфекция больницасы курылаяк субъектлердинъ тизбесине киргистуьв бойынша Россия Федерациясынынъ ден савлыкты саклав министерствосына, Правительствога тапшырув бермеге Сизге тилек салгым келеди. Бизим инфекция больницамыз айлак эски, ол 1920-ншы йылда курылган. Сосы авыр шакта биз сол эмлев отаныннан айлак бек керексинемиз. Тийисли аьризеди мен Сизинъ атынъызга йибергенмен. Сол соравда бизди демевлемеге тилеймен, сыйлы Владимир Владимирович. П ан д ем ия ш а гы нд а яшавшыларды демевлевдинъ амаллары акында соьзимди бардырайым. Регионлык оперативли штабтынъ токтасы ман биз бир кесек мардалык-праволык маглуматлар кабыл этип алдык. Сонынъ санында ол кишкей эм орта эпшилликти, авыр аьлге ушыраган аьдемлерди демевлев акында маглуматлар боладылар. Белгилеп озбага керек, оькиметлик власть органларынынъ биргелес ислесуьвиннен баска болып, бизде ямагатшылык биригуьвлер эм организациялар, оьз ыркшылар козгалыслары, бизнес бирлескен. Авыр яшарлык аьллерде болган аьеллерге материаллык ярдам этиледи. Яшавшыларды социаллык коршалав акында. Уллы Енъуьвдинъ 75 йыллыгында, Уллы Аталык кавгадынъ ветеранларына Сиз оьз указынъыз бан токтастырган тоьлевлерден баска болып, биз регионлык тоьлевлер де эттик. Ол аьр бир ветеранга 50-сер мынъ маьнет болады. Турак уьй мен аьжетсизлев бойынша шеретте туратаган ветерлардынъ баьрисине де эс этилген. Сол шерет йогалган, ветеранлардынъ баьриси де турак ер мен аьжетсизленгенлер. Сондай болып, белгилеп озгым келеди, туьнегуьнлерде, Сизинъ указынъыз бан келисте, биз биринши кере Кавказ уьшин согыстынъ 77 йыллыгын белгиледик. Сол амалламалар Керуьв-Кавказ федераллык округынынъ баьри де регионларында оздылар. Яшавдынъ узынлыгы бойынша айтып озгым келеди, Владимир Владимирович. Бизде яшавдынъ орташа узынлыгы 76,2 йыл болады. Суьйткенде, биз Россия Федерациясында алтыншы орында турамыз. Сизинъ «80 плюс» указынъызга коьре, биз сондай тамамларга 2023 йылда етиспеге мырат этемиз. Сондай болып, йолыгыстынъ барысында Рашид Бориспиевич РФ Президентине регионда туьзилген ямагатшылык-политикалык аьл акында хабарлады. Сол соравды коьтере келип, Басшы регионда болган маьселелер акында да айтып озды. Олар, мысал уьшин, яшавшылардынъ акша келимлерининъ тоьмен оьлшеми, куллыксызлык эм сондай баскалар. Ама аьл ийги якка туьрленеегине сеним бар. Сол затка инвестиция программалардынъ уьйкен пакетин таралтув себеп этеек. Суьйтип, республикада 45 миллиард маьнетке 20 проект аьзирленген. Олардынъ коьбиси таралтылып баслаганлар. 2021 йылдынъ май айында регионда «Дамате» компаниясы аьрекетлеп баслаяк. Ол коькис этин ислеп шыраув ман, койшылык тармагын оьрлендируьв мен каьрлейди. Предприятие янъы ис орынлар ман 500 аьдемди аьжетсизлемеге болаяк. Оннан баска болып, «РусГидро» компаниясы ман бирликте кишкей гидроэлектростанцияларды курув бардырылады, бавшылык белсинли оьрленеди, промышленность производствосында гипсокартон табакларын, куры смесьлерди ислеп шыгарув бойынша заводтынъ модернизациялавы бардырылады. Р.Темрезов: Ызын берсенъиз, билимлендируьв тармагы акында бир неше соьз айтып озгым келеди. Элбетте, этилетаган затлардынъ аслам кесеги миллет проектлердинъ калыбында яшавга эндириледилер. Биз 45 федераллык программада катнасамыз. Сол зат бизге миллет проектлерин таралтув бойынша 179 социаллык яктан маьнели объектти аьрекетлевге киргистпеге амал береек. Владимир Владимирович, мен савлай республикамыздынъ яшавшыларынынъ эм оьзимнинъ атыннан Сизге уьйкен муьсиревликти билдиргим келеди. Сонъгы йылларда бизим республикамызда айлак коьп санлы социаллык объектлер курылганлар. Олар мектеплер, балалар бавлары, эмлев отанлары, спорт комплекслери, маданият уьйлери. Бизде яшавшылардынъ 60 проценти - ол авыл ерининъ яшавшылары. Тек сонъгы эки йылдынъ бойында биз 30 маданият уьйин кулланувга бердик. Сол зат бизге авыл ерин оьрлендирмеге, яшавды ийги якка туьрлендирмеге амал береди. Биз сол туьрленислерди коьремиз, сеземиз. Сол зат уьшин Сизге бек разымыз. В.Путин: Рашид Бориспиевич, сизде промышленность производствосы да, авыл хозяйство да оьрленеди. Сол оьрленуьв, кырал бойынша коьрсетимлер мен тенълестиргенде, бираз тоьмен болса да, тебенли. Ама соны ман биргесине куллыксызлыктынъ оьлшеми йогары болып калады. Сиз сол маьселеди бек аьруьв билесинъиз. Ол савлай кырал бойынша оьткир туратаган маьселе болады. Буьгуьнги аьлде не зат этпеге болаяк, калай ойлайсынъыз? Р.Темрезов: Сыйлы Владимир Владимирович, бизде туризм тармагында уьйкен потенциал бар. Неге десенъиз туризм ол орта эм кишкей бизнести оьрлендируьв уьшин ийги алат болады. Сол туспарлавларда биз 2023 йылга дейим янъы уьш мынънан артык ис орынын ашпага мырат этемиз. Сол зат проектлер мен беркитилген. В.Путин: Рашид Бориспиевич, курылыс та биразга тоьменлеген. Биразга да тувыл, 17 процентке дейим. Р.Темрезов: Владимир Владимирович, 2019 йылда, оннан алдынгы 2018 йыл ман тенълестиргенде, курылыс бизде 20 процентке коьтерилген. Биз янъыларда 213 мынъ квадратлы метр турак ерди кулланувга бергенмиз. 2024 йылга дейим сол коьрсетим 330 мынъ квадратлы метрге дейим етпеге керек. Биз сол затка етисеекпиз деп билемен. Быйыл болса, аьлди туьзетермиз деп сенемен. Эм дисбаланс Сиз белгилеген 17 процент болмас деп сенемен. В.Путин: Аьруьв. Сиз бир кесек социаллык объектлерди кулланувга киргистуьв акында айтып оздынъыз. Сиз бу иске тийисли эс эткенинъизди билемен. Мектептен алдынгы отанлар ман эм балалар бавлары ман байланыслы аьл кайдай? Сол маьселеди кайсы болжалга шешпеге болаяк? Р.Темрезов: Владимир Владимирович, 3-7 ясларындагы балалардынъ мектептен алдынгы отан ар ман аьжетсизленуьви 100 процент болады. 0-3 ясларындагы балаларды - 81 процент. Быйыл биз 13 отанды кулланувга береекпиз. Келеек йылда да тагы да 11 отанды кураякпыз. 2021 йылда маьселеди толы кепте шешпеге болаяк. Сыйлы Владимир Владимирович, ызын берсенъиз, Сизге тагы да бир кере ак юректен, муьсиревликти билдиремен эм савлай республикамыздынъ яшавшыларынынъ атыннан Карашай-Шеркеш Республикасына конакка шакыргым келеди. Сизинъ указ бан келисте 2022 йылда биз республикамыздынъ 100 йыллыгын белгилеекпиз эм Сизде амал болса, юртымызды йокламага шакырамыз. В.Путин: Аьруьв. Мен сизде сийрек, ама уьй ­ кен аваслык пан боламан, республика калай оьрленетаганына уьйкен кызыксынувлык пан карайман. Савболынъыз, биз сол затты этермиз. Р.Темрезов: Савболынъыз.