ШОЬЛ ЕРИНИНЪ БАЬТИРЛЕРИ

стан автономиялы Совет Социалист Республикасынынъ 100 йыллыгы белгиленеди. Сол зат акында Указга регионнынъ басшысынынъ борышларын толтырувшы Сергей Меликов кол салган. Айтып озайык, 1921- нши йылдынъ январь айында Савлайроссиялык Орталык Толтырувшы Комитети Дагестан АССР-ын туьзуьв акында Декрет т и кабыл этип алган. Соны ман байланыста сонъгы заманларда республикада бу маьнели мерекеди йолыгувга аьзирленуьв куллыклары бардырылганлар, эм баьримиз де 2021-нш и йылдынъ 21-нши январь куьнин шыдамсыз саклап турдык. Мине мерекели куьн де келип етти. Республикадынъ баьри яшавшыларын ак юректен кутлайман, юртымызда аьр дайым да тынышлык, миллетлер ара келисуьвлик, дослык болганын, юртымыз оьсип эм оьрленип барганын йорайман! Б ел гил исинш е, Д а ­ гестан коьп миллетли республика болады. Эм онынъ оьрленуьвине туьрли миллетлердинъ элш илери, соларды нъ арасында ногайлар да, оьзлерининъ номай уьлислерин киргисткенлер. Буьгуьн мен сосы макалада шоьл ерининъ баьтирлери акында хабарлагым келеди. Б и зи м р е с п у б л и к а - мы зды нъ Ногай районы - ны нъ Ч ервленны е буруны авы лы нда аьрекетин бардырган Ленин орденли «Червленные буруны» атлы койлар оьстируьвши заводынынъ аты аьвелде ийги белгили болган эм онынъ кайратлы куллыкш ылары коьплеген йогары правительстволык савгаларына тийисли болып турганлар. Заводты нъ 5 койш ысы на Социалист Исининъ Баьтири деген йогары ат берилген, 160 аьдем орденлер мен эм медальлер мен савгаланган, коьбиси - РСФСР-дынъ эм ДАССР-дынъ Оьр Советининъ Президиумынынъ Сый грамоталары ман белгиленгенлер. Оькинишке, аьлиги заманга олардынъ баьриси де бу дуныядан кешкенлер. Ама биз оларды мутпаймыз эм буьгуьнлерде уьйкен сый ман эсимизге аламыз... НОГАЙЛАР АРАСЫННАН БИРИНШИ СОЦИАЛИСТ ИСИНИНЪ БАЬТИРИ ЯРЫКБАЙ АБДУЛКАДЫРОВ Бас койшы Социалист Исининъ Баьтири Ярыкбай Абдулкадыровтынъ аты белгиленген заводтынъ койшылары арасында тувыл, юртымыздынъ тысында да ийги белгили болган. Ол сосы йогары сыйлы атты казанган биринш и шоьл койш ы сы эди. Сыйлы ясы уьйкеннинъ аты Ч ервленны е буруны авылынынъ йылязбасына алтын аьриплер мен язылган, демеге болаяк. Оьзининъ алал иси мен бу койшы Дагестаннынъ 100 йыллык мерекесине аьлимлерге Грозный тукымлы койларды болдырмага ярдамласкан. Ол асыллаган койлар Москвадагы ВДНХ-га йиберилип турганлар. Я р ы кб а й Ш ом а тови ч оьзи де, ис сулыбы ман боьлиспеге деп, бир неше кере Москвага барган, эм оны дайым йылы йолыкканлар. Абдулкадыровтынъ алдышы ис йосыклары элимиздинъ колхозларынынъ эм совхозларынынъ коьплеген алдышы койшылар бригадалары уьшин коьрим болган. Онлаган йыллардынъ бойында онынъ бригадасы юн кыркувдан эм козы алувдан йогары коьрсетимлерге етисип турган. 1949-ншы йылда Ярыкбай Шоматович аьр юз ана койдан 132 козы эм аьр бир койдан 11-ер килограмм юн алувга етискен. Абдулкадыров бириншилерден болып бизим элимизде яс койларды асыллавдынъ кошара-база йосыгын кулланган. Койлардынъ йогары продукт беруьвлери эм яс койларды ийги саклаганы уьшин, Ярыкбай Абдулкад ы ровка «Д агестанны нъ ийги койшысы» деген сыйлы ат та берилген. 1949-ншы йылдынъ 9-ншы октябринде СССР Оьр Советининъ Президиумынынъ Указы ман бас койшы Ярыкбай Абдулкадыровка Социалист Исининъ Баьтири деген сыйлы ат аталган эм ол Керуьв Кавказда бу атка тийисли этилген биринши аьдем болган. Ол Ленин ордени мен эм Куллык Кызыл байрак ордени мен де белгиленген. Сыйлы ясы уьйкен 1901- нши йылдынъ 25-нши январинде тувган эм 1988-нши йылда топырак болган. СОЦИАЛИСТ ИСИНИНЪ БАЬТИРИ КАМОВ САБУТОВ Камов Баймурзаевич Сабутов 1926-ншы йылда Ногай районынынъ Сылув-тоьбе авы лы нда тувган. Ис аьрекетин ол 1937-нши йылда баслаган. Атасы ман бирге «Червленные буруны» совхозында кой баккан. Кавгадан сонъгы йылларда Грозный шуга юнли койларды болдырувда катнаскан. 1947-нши йылдан алып бас койшы болып ислеген. Йыл сайын онынъ бригадасы юн алувдан эм козы беруьвден планды артыгы ман толтырып келген. Суьйтип, онынъ бригадасы 1965-нши йылга дейим аьрекет эткен. Сол йыл онынъ бригадасы аьр бир койдан 8.3 килограмм юн берген. 1965-нши йылдынъ 27-нш и ноябринде СССР Оьр С оветининъ П резидиумынынъ Указы ман, малшылыкты оьрлендируьвде йогары уьстинлиги уьшин, Камов Сабутовка Социалист Исининъ Баьтири деген сыйлы ат берилген. Камов Сабутов Дагестан АССР-дынъ Оьр Советининъ депутаты болып та сайланган. Сабутов Ленин ордени эм Куллык Кызыл Байрак ордени мен де белгиленген. Сыйлы ердесимиз 1982- нши йылда арамыздан кеткен. БИРИНШИЛЕРДИНЪ БИРИСИ БОЛГАН БАТЫР КАРАГУЛОВ Ногай шоьлининъ белгили уллары нынъ бириси эм бириншилерден болып Социалист Исининъ Баьтири деген йогары атка тийисли болган сыйлы ясы уьйкенимиз Батыр Карагулов яслайыннан ок мал багып баслаган. 30 йылдынъ узагында совхоздынъ койшы бригадасын етекшилеп келген эм аьр йыл сайын планын артыгы ман толтырган. 1950-нши йылда оны нъ бригадасы 748 козы алган эм аьр бир койдан 7,3 килограмм юн берген. 1951-нш и йылда малшылыкта етискен йогары коьрсетимлери уьшин, Батырга Социалист Исининъ Баьтири деген сыйлы ат берлиген. Батыр Карагулов 3 Ленин ордени мен савгаланган койшыларымыздынъ бириси болган. Савгаларга ол 1948, 1949 эм 1951 йылларда тийисли болган. Сыйлы агайымыз аьрекетин оьмирининъ сонъгы куьнлерине дейим бардырган. СЫЙ КАЗАНГАН ТУРКМАНБЕТ АЖМАНБЕТОВ Сыйлы агайымыз Туркманбет Ажманбетов та шоьл ерининъ эсли малшыларынынъ бириси деп саналган. Ол 1912-нши йылдынъ 11- нши апрелинде тувган. 1928- нши йылдан алып «Червленные буруны» совхозынынъ койшысы, а 1935-нши йылдан алып бас койшысы болып аьрекетлеген. У ллы А т а л ы к ка в га басланганда, ога совхоздынъ йылкысын багув тапшырылган. Авыр кавга йылларында, кайдай кыйынлыкларга да карамай, йыл сайын аьр юз ана байталдан юз кунан алган эм асыраган. Онынъ шалысувы ман совхоз йыл сайын да ф ронтка атлар йиберуьв бойынша планын артыгы ман толтырып турган. Суьйтип йылкышы 1948- нши йылга еткен. Сол йыл ол 30 байталдан 30 кунан алган эм асы раган. М алш ы лы к продуктлары н оьким етке беруьвден 1948-нши йылда йогары уьстинлиги уьшин, кезуьвли йылда Ажманбетовка Социалист Исининъ Баьтири деген сыйлы ат аталган. Онынъ бригадасы онлаган йыллардынъ узагында 180-200 йылкыга ийги карав берген эм ийги тоьл де алып турган. Туркм анбет А ж м анб етов ногай йылкышылардан биринши болып Социалист Исининъ Баьтири деген атты алувга етискен. АГАСЫНЫНЪ ЙОЛЫН АЛГАН КАДЫР САБУТОВ Камов эм Кадыр Сабутовлар агалы-инилердинъ балалары болганлар. Ногай еринде белгили м алш ы - лардан деп саналганлар. Кадыр Сабутов сосы заводта коьплеген йыллардынъ бойында бас койшы болып ислеген, йыл сайын ийги уьстинликлерге етисип келген. Боьтен де, 1971-нши йыл онынъ уьшин емисли болган. Онынъ койшы бригадасы сол йыл аьр юз ана койдан 134,8 козы эм аьр бир койдан 9,3 килограмм юн алувга етискен. Йогары ис етимиси уьш ин, 1971- нши йылдынъ 4-нши апрелинде ога СССР-дынъ Оьр Советининъ Президиумынынъ Указы ман Социалист Исининъ Баьтири деген ат берилген. 1970-нши йылда Кадыр Сабутов СССР-дынъ оныншы кере шакыртылган Оьр Советининъ депутаты болып сайланган. Ол бир неше кере Москвада ВДНХ-да катнаскан эм коьплеген алтын медальлер де казанган. Белгили авылдасымыз 1936-ншы йылдынъ 1 январинде тувган эм 2002-нши йылда дуныядан тайган. ИС ДАНЪКЫ ОРДЕНЛЕРИНИНЪ ТОЛЫ КАВАЛЕРИ Бас койшы Зекерья Шомаров Ногай шоьлинде Ис Данъкы орденлерининъ толы кавалери болган биринши ердеслеримиздинъ бириси деп саналган. Онынъ атасы да шоьл ерининъ белгили мал оьстируьвшилерининъ санында болган. Зекерья 13 ясыннан алып атасына мал карамага ярдам этип баслаган. Сонъ, 19б3-нши йылдан алып 1991-нши йылга дейим, «Червленные буруны» заводында тукымлы койшы бригадасын етекшилеген. Онынъ бригадасы аьр йыл сайын аьдетте болмаган уьстинликлерге етисип келген: юн алувдан эм козы беруьвден алдышылардынъ санында болган. Йыл сайын, 1965-нши йылдан алып, Зекерья Шомаров Москвада ВДНХ-да катнаскан эм коьплеген алтын медальлердинъ иеси болган. Ога сыйлап ердеслери «Койшылыктынъ устасы» деген ат та бергенлер. 1975-ншы йылдынъ 14 ф евралинде С С СР-ды нъ Оьр С оветининъ П резидиумынынъ Указы ман республикадынъ еринде ийги коьрсетимлери уьшин, Зекерья 3-нши дережели Ис Данъкы ордени мен, 1976- ншы йылда 2-нши дережели Ис Данъкы ордени мен эм, арасы 10 йыл оьтип, 1-нши дережели Ис Данъкы ордени мен савгаланган. З е ке р ья К о ьш ер ови ч Шомаров 1930-ншы йылда республикамыздынъ Ногай районынынъ Сылув-Тоьбе авылында тувган. 2012-нши йылдынъ 18-нши июнинде, 81 ясында болып, арамыздан кеткен. Бизим сосы мактавлы койш ы лары мы з Дагестан Республикасынынъ экономикасын оьстируьвге эм оьрлендируьвге номай косымларын эткен сыйлы эм оьрметли бавырдасларымыз боладылар. Олардынъ атлары халктынъ эсиннен таймаяклар.