АБАРГВЫРАКВА ЙЫРСАЙЫЗ АХЪАЦIА

Адгьыл къабат-къабат йшакву апшта, агIвычIвгIвысгьи йбзазара амгIваква рыщта зджьара йалалуа, датша зджьара йалыцIхуа, зны дарыгвмачIуа, зны даргвыргъьахуа дбзазитI. – Сара чкIвынхъа пшдза ззырхIвауа гьсымбатI, – йхIвитI сквш 89 йахъызцахьу КЪАРАБАШ Нурби йчкIвынхъа сквшква рхабар йнашх аквырцIауата. – Саба ащхъа дгIабгъардата айсра даннардасуаз жвасквша сыртахарын. АтгIачва уахъзаджвыкI акIвпI дъадзахIылапхьаз, хIыла азна дыгIбарныс, хIйачважварныс, йхъагIара хIылахIхIварныс гьхIылымшахтI. Йыгьсхъаштылхуам саба дназдасуаз агвлачва Багъ Алихан, ауи йхъапщыла Астомбыльхан, Къахвын ШвольахI, Лачвыш Уасман, ХIаткъваргIа ХIаджьмырзи Цици «Хайырла угIахъынхIвыхтI»-хIва рцрикI йапшта, хъагIата штшйыкIвдыршуз. Сара сан сылхъгвыргIвун, ауи лыладз цыраква лзымкIуата йгIакIапIлун. Йыгьсхъаштылхуам Нарцана апны саба апоезд даквзырчIваз йахща Маруса «Спачва йрытх»-хIва йгIалитта йхIызгIалгхыз агIвчIвахъахIа дукI. Ага сайхIвапсаргьи, сгвы гьамуазтI йсфарныс. Саба йгIайтйыз ачIва лшIашвара стахъыта сан йлызсраутI. Ауи сгвы дгIамсра ахъазла мачIкI дацхIан, арахьари сара йсфатI. Нурби йшихIвауала, йаба Прохладна къвырльыкъв йхауата зны йхабар гIагатI. Гънын, асылгIва нкъвнагун. Ауи азаман машина дукI йыгьнымкъвузтI. ЩапIыла, датша йлауазла Красна Восток кыт йтыцIыз йан лсабипшкагьи длымата Прохладна дцатI. «Йацы дтыргатI» рхIвауата днадзатI, ауи йлакта дтапшырныс, йажвакI лгIарныс лшара гьылмаухтI. Ларгьи асабипшкагьи агIвагвана баргвы, ахьта, амла гьырзымчхIатI, Кисловодск ачымазагIвтара йыцIашватI. АйъазагIвчва ан лпсы гьырзымхчатI, мышквакIла асабигьи длыщтацахтI. АтгIачва раба Мурадин Ленинград аблокада дшаладзызла чIвыуапхьа гIарадзатI. Зхабар гIасрахаз Къарабаш Нурби асквш 1931, январь а 5 Красна Восток кыт дйытI, аныабадъа дгIадзынгылтI. – Асквш 1943 цун, айсра йашымтан, – йгIайгвалашвахитI Нурби. – Анамыцаква акыт йантыцIх Ворошилов йыхьыз зхъыз аколхоз йалаз ауагIа йрыларшаз ауасаква гIазыркIкIыхуа йалагатI. Аколхоз йалаз айкьангьашын, ауасахьаква Хъабльахь Кьамаль, ауасагIваквагьи ауи йаща Муса йырхчарныс йрыхъвдаквырцIатI. Айщчва нхагIвын, ауасархIара йазъазан. Кьамаль йуасаква щардахан, гIвхIвычакIта йагIвыршатI, саргьи гIвзата снайахвтI. Нурби йшихIвауала, Ахва Ду ашIапхара Кьамальи йари ауасаква рхчун. Ауасаква рсара ангIадза Кьамаль йчIвы ацкIыс Нурби йхIвыча йгIарыквцIыз аласа гIванла йщардахатI. Ауаъа йапхъахауата Нурби сом 300 согIата йгIайквнадыргатI. АсогIа дшайгвыргъьаз гIвына гьамам. Ауи азаман ахча тлапIан, гIвбахпа жвы узыхвгIушын. Нурби йгьихъаштылхуам АйгIайра ахабар лахIварата йрызгIанагыз. – Сара Ворошилов йыхьыз зхъыз аколхоз аферма сыквын, – йгIайгвалашвахитI Нурби. – СкытлагIв, сынбжьагIв Мартаза ГIальущи сари ажвква хIырхьпшуан, жвхьагIвыта аферма йыквын Тамби Масират, ПщунаргIа БарашкIа йгьи Кацура. МшкIы хабаркI хIшалачважвуз хIпшызтын, абыхъв къапщы ахьыла тшыгIвкI йнапIква йкъьауа хъамкIыхла дгIайитI. ЗымгIвагьи хIыгвква гIакIьазызтI, «ЙалахI хабар бзикI гIайрыг»-хIва хIгIащтIчIватI. АтшыгIв Къахвын Къальмырза йакIвта йгIацIцIтI. «Айсра алгатI, айсра алгатI, хIайсыгIвчва АйгIайра гIатыргатI, гвыргъьаша!»-хIва дцIыруан ауи. ХIара Къальмырза йхабар хIаргвыргъьатI йгьи хIарыгвмачIтI. Айсра чIвыхь тгIачвипхьадза, ткъвымипхьадза рыцхIагIата йхIызгIанагыз гIахIгвалашвахуанта хIыладзква хIзымкIуата йгIакIапIлун. Къальмырза атшы дгIакIныгIгатI (ауи йыгIвщапIыкIгьи йыхьуан, дгьызрыквымгылуазтI). Йауа угIахIвы, йауа угIахIвы! «Ажва хъагIа ахвырта арбзихитI» шырхIвауа апшта, ахабар гвыргъьахъв хIызгIазгыз йара Къальмырзагьи дъахIырчIваз дхъынхIвуа дгIахIвуан. АхIвсса Къальмырза йгьагьара рщапIква йрымкIыхнадзыкIьара йгIахIвуамца йгIайхъыкIвшатI. РахIа йсхъмаштылхуа Мартаза ГIальуща йакIвпI – джьыгърута дхъынхIвуан, йшвыз акIасчвамгIаква анакъвжвагьи йгIахIвра гьашIайымрыстI, йщапIква аща гIарылчIвандзыкIьара ауатыкв дыгьтымцIтI. Къарабаш Нурби айсра сквш хIатлаква рымщтахьгьи баргвырата дызшIашваз агIаншараква йрыуата йгIайгвалашвахуа гьмачIым. – Асквш 1947 уагIвхатI, ауагIа рызкъыла хIтахшваххауа, арахв млащиуа йалагатI, – йхIвитI Нурби. – Алыгажвква йшырхIвахуазла, рбзазара апны ауи асквш апш баргвы гьгIанымшатI. Ауи азаман аколхоз рырахв гIащаквхара ахъазла чвахчва гвып гIандыршатI. Саргьи ауат срыларцIатI, 17-гIв хIнадзауата УрышвихъымгIва йачвыхъарам Къандагъалай щхъала хIджвыквылтI. ФачIвыла, чгIвычала хIгIапсун, акIасчвамгIаква щарда йыгьнамиуазтI, хIызквылыз агIвагвана гьаргванымызтI. Агвып райхIарагIв сара йсапшыз чкIвынчван, айсра йгIахъынхIвыхыз ахъачва хIрайгвгъазтIхIва, йхIыцыз заджвгIвыджьын. Агвып хIахIба КIьыча ХIасана чвата зъара хIрыхIазыруаш гIахIайхIвтI. ЙыгьмайрамызтI арызкъгьи къытта уъамщцас ашIыпIаква рпны чва ухырныс. Ага ауаса йаъазтынгьи, сыгIвзачвагьи саргьи хIкъару йшакIуаз хIынхатI, гIвхачIвыкI хIырхъйатI. Швабыж тшымцата тшгIадырбатI Байрамыкъва Нагумен, ГIап Музали, Къарабаш СултIан, Джьут Берд датшагьи. УахьчIва йъагIадзазгьи сгвы пхата дтапI зрызкъы баракьатыз, хъагIата ймацIауаз Апса КIвачIра. Ауи йбаргвыз, йуагIвыз асквш апхкI шабгу йынхаз, шIубжырата йгIалахIыргылыз ачва кIапIнаква Ворошилов йыхьыз зхъыз аколхоз арахв гIащаквнажьтI. ЗчкIвынхъа баргвыта йакIвшаз, заба хIмамыр бзазара ахъазла фырта зхъа щтIазцIаз, зхъатала афронт йацхърагIаз, айгIайра гIазраргваныз Къарабаш Нурби адырра амгIва дтагылтI. Ауи асквш 1953 агIан акыт аквтанай апхьарта дангIалга Ставрополь кытмлыкврхIара институт дыцIалын, зоотехник ъачIвагIа гIацIигатI. АъачIвагIагIв шIа йцри млыкврхIарта дшынхузымцара асквш 1967 агIан Ставрополь пединститут дгIалгатI, биолог ъачIвагIа гIацIигатI. Ауи тшпсщара дчIвахындзыкIьара йкытлагIвчва рсабиква биологияла йайрыпхьатI. Къарабаш Нурби айсра сквшква рагIан цхърагIарата йгIанйыршаз хвы аквырцIауата «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941–1945гг.» медаль йгьи «Абашта айсра Ду аветеран» гвплацIа гIайквнадыргатI.