XA.II» I ЭСИНДЕ I САКЛ АЙ ДЫ

Йыллар бирин-бири авы ст ы ры п озган сайын, Уллы Ат алы к кавга шагы тагы да алыска кетип барады. Ама онынъ аь кел ген кай гы л ар ы , уьйкен йойымлары аьр аь д ем ни н ъ ю р еги нд е битпес яраларды калдырган. Уллы Енъуьвди ю вы клат увга уьйкенлер мен бирге оьз косымын киргисткен кишкей партизан кыз Крымхан М ижевады нъ ат ы ерд е с л е р и н и н ъ эс и н д е оьмирлерге калган. Уьйкен кара коьзли, тешкеруьвли карасы болтан кызалактынъ йигитлиги халкымыздынъ Элимизге алаллы гы ны нъ уьлгиси бол ад ы. Эм буьгуьн, Эскеруьв эм тулланув куьнинде, Элимизди коршалав уьшин янларын берген ердеслеримиздинъ арасында кишкей ногай кызы Крымхан Мижевадынъ атын эсимизге туьсирмей болмаймыз. 1942 йылда, ф аш ист аьскерлери Кавказга еткен шакта, ю ртымызда туьзилген партизан куьплесуьвлери тавларга кетпеге аьзирленетаган эдилер. Муннан алдын аьеллерди кавыфсыз юртларга эвакуациялав акында токтас айы нда озды. Отрядтынъ команд ири А.Кисляковтынъ б уй р ы гы ман Баубек Мижевтинъ басшылаган куьби, савлай авырлыкты оьзи не алы п, отрядка орманда ясы рынмага амал берди. Крымхан да явдынъатакасына карсылык эткен отряд та болтан. П а р т и з а н - л а р т е к М арух ке ш уь в и - не й ол л ард ы эм сокпакларды корш алав ман каьрл еп к а л м а й , XA.II» I ЭСИНДЕ I САКЛ АЙ ДЫ аьле ю вы ктагы я ш а р л ы к ю ртларда разведка ислерин юргисткенлер. Сол ислерди толтырувга Кры м ханнан ийги партизанды тавы п болм аяк эди, неге десе эркин юрген кишкей кызалакка эс этпейтаган эди. Суьйтип, яс партизан кыз Маруха селосында немец техникасы ны нъ орынласувын эм а ь с к е р ш и л е р - динъ санын билип, отрядтынъ оры нласувы н ай тты раяк уьшин, оны тоьбелеп баслаганлар. Яс партизан юмган авызын ашпаган. Наьсипке, кызалакты селодынъ старостасы А.Батчаев оьлимнен куткарган. Ол немецлерге кызалак шуьшсиз деп ыйнандырган. 1942 йылдынъ 10 августында Крымхан партизан кыз Асият Кужева ман бирге явды ыслаганлар. Олардынъ тартып алган топографиялык картасында партизанлар уьшин маьнели билдируьвлер бар эдилер. Тыншаюв вакытларында отрядтынъ аьскершилери «конъыравдынъ» йырларын тынъламага суьетаган эдилер. Онынъ туьрли миллет тиллеринде йырламага аваслыгы бар эди. Оькинишке, ногай партизан кызы Крымхан М ижевадынъ яшавы кыска болды. 1942 йылдынъ 28 августында Марух кешуьвинде, бузлыкка баратаган йолда отрядты фашист немецлери курсап алганлар. Каты согысларда коьплеген бизим аьскершилер янларын бергенл ер. С оларды нъ арасында кишкей партизан кызалак Крымхан Мижевадынъ да, онынъ атасы Баубектинъ де яшавларын явдынъ куьллеси уьзген. Уллы Аталык кавга йылларында немец-ф аш ист баскыншылары ман куьресте коьрсеткен йигитлиги уьшин СССР Оьр Советининъ Указы ман Крымхан Мижева оьлгеннен сонъ «Йигитлик уьшин» медаль мен савгаланган. «Йигит оьлсе де, данъкы калар» дегенше, тек уьйкенлер тувыл, а кишкей кызалактынъ да коьрсеткен йигитлиги, оьз Элин, халкын куьшли суьюви яс оьспирге коьрим болып калады. Айлак йогары баа ман табылган эркинликти, ты ны ш лы кты саклав аьр аркадынъ алынып, аьдемлер аьзирленип баслаганлар. Ама Э ркин-Ю рт авы лы ннан Баубек Мижевтинъ, ВКП (б) Икон-Халк райкомынынъ экинш и секретарин ин ъ аьелинде кызы анасы ман баска юртка кетпеге унамай, атасы ман калаягы акында катырып айткан. Кайдай тилекке де эс этпей, ол партизанлар ман бирге болаягын билдирип, «Атам кайда болса, мен сонда болаякпан», деген. К ы зы н ы н ъ у ь м и ти н туьрлендирип болмаягын анълап, атасы Баубек оны оьзи мен бирге отрядка ал мага токтасады. Баубек Исмаилович Мижев, оьзининъ ис дослары ман Кува-Икон-Халк партизан отрядын кеплевде катнаскан. Айлак тири, коьнъилли эм ашык юзли кызалакты уьйкенлер баьриси де суьетаган эдилер. «Партизан конъыравы» деп ога суьйип этап, Крымханга баьриси де уьйкен йылувлык пан карайтаган эдилер. Ама кавга ога балалыгына куванмага амал бермеди. Замансызяваплыкты сезген К.Мижева уьйкенлер мен бирге яв ман куьреске кирисип, оьз колыннан келген ярдамын этетаган, отрядтынъ командирининъ берген тапш ы рувлары н толтыратаган эди. Н ем ец ф аш истл ери мен биринши согыс август басшылыгына билдируьв этти. Я вды нъ гарни зонына туьнде эткен шапкынлыктынъ тамамында партизанл ар бир неше коьликти якканлар эм йырмага ювык фашистлерди оьлтиргенлер. Ама бир куьн немецлер Крымханды партизанлар ман байланыслы экенин сезип, оны ыслаганлар эм отрядтынъ боры ш ы . О ьзл ерининъ янларын аямай сосы ярык яшавды савгалаган ердеслеримиздинъ эстелиги алдында басымызды тоьмен иемиз