АТЫ КАЛДЫ ОЬМИРЛИККЕ.

Бу куьнлерде Карашай-Шеркеш Республикасынынъ ийги улларынынъ бириси, юртымызда белгили врач-хирург М ухарбий М усабиевич Булгаров 65 ясына толаякэди. Онынъ ярык эстели ги, оьмирликке калган сыйлы аты дуныядынъ туьрли ерлеринде яшайт аган н о гай л ар ды н ъ юрекперинде сакпанады. Ногайдынъ алая улы, уста врач-хирург Мухарбий Мусабиевич Булгаров 2006 йылдынъ 31 карагыс айында замансыз яшавдан кешти. Халкын, тукымын, аьелин, кардаш-кавымын йылатты. Коькте булыт соьгилсв, коькпеп болмас. Ерге юлдыз тоьгилсв, шоьплеп болмас. Дуныядан эр тайса, кайтарып болмас. Ама Мухарбий яшавдан тайса да, ногай халкынынъ юрегинде, Карашай-Шеркеш Республикасы нынъ тарихинде оьмирликке калды... М.М. Булгаров 1954 йылдынъ 18 коькек айында Икон-Халк авылында Мусабий эм Асият Булгаровлардынъ уьйкен, татым аьелиндетувган. Куллыксуьер, айкасувда юмсак эм танъ, кардаш-кавым арасында яныплылык коьрсеткен атасынынъ кушагында, ана суьювининъ йылувлыгында оьскен бала, заман келгенде, уясыннан узак калага у шпага эш коркпады. 1971 йылда билимли, тербиялы Мухарбий, тувган-оьскен авылы ман аманласып, Россиядынъ бас каласы Москвага йол алды. Ялгыз болса да, йигерленип, билимине эм тек оьзине таянып, Москвадынъ Н.И. Пирогов атлы экинши медициналык институтына туьседи. Институтты ийги белгилерге етимисли битирген билимли, болымлы яс врачты Москва каласынынъ кайсы больницасыда искеалмага суьер эди. Ама ол, 1977 йылда тувган-оьскен юртына кайтып, Карашай-Шеркеш область больницасынынъ хирургия боьлигинде куллык этип баслайды. Мухарбий, энъ биринши йыллардан алып, оьзин йогары кеспили специалист, авырган аьдемлерге аявлы, тоьзимли, керекпи ярдамды заманы ман этетаган врач деп, билдирди. Маразлыларга йылы соьзлери мен, алал юреги мен ийги болаякларына сенимликти тувдырып Эскеруьв ген куллыгына багыслап, сонынъ арасында халкынынъ ямагатш ылы к яш авына, онынъ м аданиятынынъ, яшав амалларынынъ оьрпенуьвине, коьтерилуьвине де эс бермеге амал табып турды. 2004 йылда Мухарбий Мусабиевич Карашай-Шеркеш Республикасы ны нъ Халк Йыйынынынъ (Парламентининъ) депутаты болып сайланды. Сол йыллар республикамызда парламентаризмнинъ биринши адымларынынъ йыллары эдилер... Мухарбий Мусабиевичтинъ республикамызда парламентаризмди оьрлендируьвде, законлар шыгарув аьрекетте, туьзуьвде, беркитуьвде, яшавга эндируьвде белсинли катнасып, айырым эсти яшавшылардынъ социаллык коршаланувына эм ден савлыкларын саклавга уьйкен куллык юргисткенин республика басшыларынынъ, депутатларынынъ белгилевлери шаатлайды. Онынъ депутатлык аьрекети Карашай-Шеркеш Республикасы ны нъ басш ыри мен келетаган эдилер. Тувган-оьскен Икон-Халк авылында орамлардынъ бирисине Мухарбий Булгаровтынъ аты берилуьви онынъ халк арасында уьйкен сыйы болганын коьрсетеди. Бу ярык аьдем мен дослыклы айкасларымды бир де мутпайман. Сол 2006 йылда, эртен Янъы йыл деген куьн, ол мени келеятырган байрам ман кутлап, ийгиликлер йорап, янъы йыл савгасын ыслатты. Суьйтип, биз, йылы сагынувлар ман авысып, аманластык, а экинши куьн кайгылы хабарды эситтик», - деп эскереди КЧР Халк Йыйынынынъ (Парламентининъ) социаллык-политика, яшавшылардынъ ден савлыкларын саклав эм экология бойынша комитетининъ председатели Елена Червонова. М.М. Булгаров тек депутат болып калмай, кайратлы саясат эм ямагатшылык аьрекетшиси болганын республикамыздынъ, халкымыздынъ яшавында, коьпйылда Санкт-Петербургта «Ногайлардынъ XXI оьмирде яшав аьли эм келеекте оьрленуьв амаллары» деп аталып озган l-нши халклар ара илми-практикалык конф еренциясы келеди. Сосы илми-практикалы к конф еренцияды озгарув акында ой тувганнан алып, Санкт-Петербург каласынынъ Киров рыногынынъ генерал лы д и р е кто р ы , экономика илмилерининъ кандидаты Алик Матакаев - Санкт-Петербургта, Мухарбий Булгаров - Карашай-Шеркеш Республикасында, уйклап тынышлык таппадылар, кеше-куьндиз демей, баьри куьшлерин салып, амалламадынъ аьр куьнин, аьр саьатин, программасын тешкерип туьзип, кереклисинше аьзирлендилер. Эки болымлы, акыллы, халкына, юртына алал дослар мыратларына етип билдилер. Мухарбий Мусабиевич К а раш ай-Ш еркеш Республикасыннан конференциядынъ исинде катнасаяк аьлимлердинъ, саясат, ямаАТЫ КАЛДЫ ОЬМИРЛИККЕ. турды. Оьзининъ аьдемсуьерлиги мен, ашыклыгы ман, янавырувлыгы ман баьрисин де оьзине тартып, уьйкенлер мен уьйкен, кишкейлер мен кишкей болып, аьр ким мен де тил бирлик табып билди. Буьгуьн де, Мухарбий мен бирге коьп йыллар куллык эткен йолдаслары, тенълери оны уьйкен йылувлык пан эскередилер, эш мутпайдылар. «Мухарбий мен узак йылларды бир коллективте ислегенмиз, куллыктан баска бизди дослык катнаслары да байластырганлар. Бириншилей, онынъ йогары кеспили уста болганын белгилегим келеди. Ол табылган етимислеринде токталмай, дайым сулыбын оьстируьвдинъ уьстинде каьрлейтаган эди. Авырган аьдемге ол айлак тешкеруьвли эс берип, ийги соьзи мен де эмлейтаган эди. Онынъ юмсак, танъ кылыгын билип, ога баьриси де тартылатаган эдилер. Мухарбий авырганлардынъ тек маразы ман тувыл, онынъ яшавы ман, коьнъили мен, ойлары ман да кызыксынатаган эди. Эгер больницага, тек хирургия боьлигине тувыл, миллетининъ элшиси, ногай бирев туьссе, ога тынышлык йок эди. Ол заманы ман санаспай, тыншаюв, байрам куьн болсын, ярдам этпеге, аьлин сорамага етисетаган эди. Коьп кере Мухарбийдинъ аьелинде де болганман, онынъ ян косагы ман да, уллары ман да таныспан эм дайым сол аьелде тил бирликти, анълавлыкты, конакбайлыкты коьргенмен. Мен Мухарбийди военкоматтынъ врачлык комиссиясында, Парламентте эткен йылларында да билгенмен. Сол енъил болмаган эм маьнели ислерде де ол, кенъ оьлшемде аьдемлерге ийгилик этпеге шалысып, куллык эткен», - деп эскереди республикамыздынъ клиникалык больницасынынъ хирургия боьлигининъ басшысы, медицина илмилерининъ докторы Мухарби Татаршаов. Инсаннынъ яшавында туьрпенислер болмай калмайдылар. Мухарбий тез арадан тек республикамызда тувыл, онынъ тысында да белгили врач-хирург болды. Кеше-куьндиз демей, ол, болган куьшин суьйлары, яшавшылары, Парл ам ент аппа р а ты н ы нъ куллыкшылары арасында тийисли сый тапкан. Депутаттынъ кайратлы аьрекети коьплеген сый белгилерине тийисли болды. 2005 йылда М.М. Булгаров Россия Федерациясынынъ Федераллык Йыйынынынъ Оькиметлик Думасынынъ Сый грамотасы ман савгаланды. «Кы ска зам анны нъ ишинде республикамыздынъ Халк Йыйынында (Парламентинде) эткен етимисли, кайратлы куллыгы ман Мухарбий Мусабиевич депутатлар, Парламент аппаратынынъ куллыкшылары арасында уьйкен сыйлавды тапты. Кайдай соравга да ол терениннен карамага, уьйренмеге, билмеге шалысатаган эди. Боьтен де, онынъ аьдемлер мен айкасып билуьви, ярдам этпеге аьзирлиги сукландыратаган эди. Ога сулыплы врач деп те, депутат деп те коьп аьдемлер маьселелелеген амалларды аьзирлевде, озгарувда, туьрли соравларды шешуьвде катнасувы ман коьрсетип турды. Сол аьрекетин анълатаруьшин, коьплеген мысаллардантек бирин келтиреек. Зеке 2006 гатшылык аьрекетшилер куьбининъ аьзир болувына коьз салды. Дуныяга белгили, уллы абырайы болган Санкт-Петербург университетининъ сыйлы Петров залында конференциядынъ ашылувына багысланган кесекте кутлав соьзи мен К а р аш ай-Ш еркеш Р еспубликасынынъ элшилер куьбининъ басшысы Мухарбий Булгаров шыгып соьйледи, конференциям келгенлерди саламлады, етимисли ислевди йорады. ...О ь ки м е ти м и зд и н ъ экинши бас каласында - Санкт-Петербургта ногайлардынъ XXI-нши оьмирде яшав аьли эм келеекте оьрленуьв йолларына багысланган илми-практикалык конференция етимисли эм емисли болып озды. Сол куьнлерде Санкт-Петербургка Черкесск каласыннан Карашай-Шеркеш Республикасынынъ Халк Йыйыны Ногай районын туьзуьв акында токтасты алганы акында суьйинишли хабар келди. Белгилисинше, М .М . Б у л га р о в К а р а ­ ш ай-Ш еркеш Республикасында Ногай районын туьзуьв соравын коьтергенлердинъ бириси болып, онынъ кешиктирилмей шешилуьвине номай уьлисин коскан. Ол «Бирлик» ямагатшылык организациясына уьзбестен ярдамласып, онынъ аьр бир амалламасына, коьтеретаган соравына эс берип турды. Карашай-Шеркеш Республикасынынъ Парламенти Ногай районын туьзуьв акында токтас алганда, Мухарбий Булгаров бек суьйинип, оьктемсип, онынъ оьрленуьвине амаллар излеп куьрести. Санкт-Петербургта озгарылган биринши Халклар ара илми-практикалык конференциясынынъ калыбында данъкпы каладынъ тап оьзегинде яшайтаган ногайлардынъ «Ногайлар» деп аталган миллет-маданият орталыгынынъ презентациясы да озды. М.М. Булгаров эм А.С. М атакаев там ам лав соьзлеринде боьлинген ногай халкын бирлестируьвде сосындай амалламалар оьз пайдасын тийгистееги акында келгенлерге, илмиликяктан курылтайды демевлеген Санкт-Петербургтынъ университетине савболсынларын айттылар. Конференция дуныядынъ туьрли муьйислеринде яшайтаган ногай диаспораларынынъ арасында тар байланыелар беркиегине, боьлинген ногайлардынъ бай маданиятынынъ негизине салынган «йибек йоллар» бу амалламадан сонъ кенъ тоьселеегине сенимди беркитти. М уха р б и й Б ул гаров ата-анасынынъ алал улы, к а р д а ш -к а в ы м ы н ы н ъ яныплы карданы, коьримли, татым аьелдинъ басы эди. Алал косагы Кулизар Заурбековна, кесписи бойынша врач-аллерголог, эткен иси мен, билими мен, кайраты ман республикамызда, халкымыз арасында сыйланады. Мухарбий эм Кулизар бирге алтындай эки ул балады оьстиргенлер. Булгаровлардынъ уьйкен уллары Альберт - кеспили юрист, РФ Следствиелик комитетининъ КЧР бойынш а следствиелик управлениесининъ Черкесск кала боьлигининъ куллыкшысы, кишкейлери Роберт - кеспили экономист, банк куллыкшысы, белгили спортшы, тхэквондо бойынша Россиядынъ 9 кере, Европадынъ 3 кере эм дуныялык чемпионы. Тек туьнегуьнлерде Роберт Австрияда кикбоксинг бойынша озган дуныялык Кубоктан алтын, куьмис эм бронза медальлерин алып кайтты. Сол енъуьвлерин ол суьйген атасынынъ етеялмаган мерекели куьнине багыслайды. Аллахтынъ ийгилиги мен Мухарбийдинъ эм Кулизардынъ бир ул эм бир кыз немерелери де шешекейдей болып, коьтерилип, оьсип келеятырлар! Буьгуьнги куьнде М ухарбий Булгаровтынъ атын айттырып, халк савлыгын саклав оькиметлик тармагында онынъ ювык кардашы, врач-хирург Расул Сафарбиевич Булгаров етимисли куллык этеди. Халк ога: «Мухарбийдинъ колы енъил болгандай, Расулдынъ да колы енъил. Тап кардашындай болып, аьдуьвли, тешкеруьвли эмлейди, юмсак соьзин де эш кызганмайды» - деп, разылыгын билдиреди. Бу макала М.М. Булгаровтынъ халктынъ яшавына ийгиликлер эндирмеге куьшли куьрескени, амалсыз ерден амал излеп, табып билгени акында яркын яш авынынъ бир кишкей кесеги. Эр йигит Эл уьшин тувады дегенш е, халкы, юрты уьшин яшаган ногай халкынынъ йигитлерининъ бириси Мухарбий Мусабиевич Булгаровтынъ яркын келбети эш мутылмаяк.