МДЬНЕЛИ МАГЛУМАТКА КОЛ САЛЫНДЫ

Янъыларда Черкесск каласында орынласкан Б а сп а у ь й и н и н ъ йы - й ы л ы с л а р з а л ы н д а Караш ай-Ш еркеш Республикасынынъ «Къарачай Алан Халкъ», «Адыге-Хасэ», «Апсадгьыл», «Ногай Эл» ямагатшылы к организациялары - нынъ басшыларынынъ эм элшилерининъ катн а с у е ы м ан м а ь н е л и амаллама озды. Белгилисинше, юртымыздынъ ям агатш ы лы к организациялары оьз алдыларына салган эсаплардынъ бириси ол халкларынынъ миллет тиллерин саклав эм оьрлендируьв соравы болады. Оькинишке, йылдан-йылга тилдинъ м аьселеси оьткирленета га н ы а ш ы кта н -а ш ы к коьринеди, сонынъ уьшин де ям агатш ы л ы к организациялар ога уьйкен эс этпеге шалысадылар. Суьйтип, бир кесек заман артта ком иссия туьзип, олар белсинли куллы к бардырып баслады лар. К ом исси яд ы нъ агзал ары калай Черкесск каласында болсын, солай ок м униципал районларда орынласкан ортак билимлендируьв мектеплерин й окл а п, м унда м иллет тиллерин уьйренуьв мен байланыслы кайдай маьселелер бар экенлерин ашыкламага шалыстылар. Сол зат акында биз газетамы зды нъ бетлеринде бир неше кере язганмыз. Айтып озбага керек, комиссия уьйкен куллыкты бардырды. Мектеплерди йоклавдынъ барысында ашыкланган маьселелер тамамлав отчетта орын таптылар. Суьйтип, амалл а м а д ы н ъ б а р ы сы н д а ям агатш ы лы к организациялардынъ етекшилери юртымыздынъ коьлемлик билдируьв амалларынынъ журналистерининъ соравларына явапладылар эм тамамлав маглуматка кол салдылар. - Биз аьлиги заманда кайдай онъайсыз аьлге уш ы раганы м ы зды толы оьлшемде анълап алмаймыз. Миллет тиллеримиз йогалувга ушыраганлар. Яс аьдемлеримиз оьз тиллеринде соьйлемейдилер. Мектеплерде миллет тиллерин уьйренуьвге тийисли эс этилмейди. Эм сол маьселе эш биревди де тынышсызландырмайды. Суьйтип болмаса, ортак б и л и м л е н д и р у ь в м е ктеплерде экинши тыс кыраллартилин уьйренуьвди киргистпес эдилер. Бу тамамлав маглуматында бизим ашыклаган баьри маьселелер орын тапканлар. Оннан баска болып, биз оьткир соравларды шешуьвдинъ йолын да коьрсетемиз. Маглумат юртымыздынъ етекшисине коьрсетилеек. Биз табылганда токталып калмай, куллыгымызды арбатын да бардыраякпыз. Бу оьткир маьселеге эс этпеге заман келген, - деди абаза миллет ямагатшылык организациялар ассоциациясынынъ правлениесининъ председателининъ орынбасары Мухадин Шенкао. О ны нъ с о ь з л е р и н е «Ногай Эл» миллет-культур а л ы к а втон ом ия сы - нынъ председатели Валерий Казаков косылды. - Н о га й л а р Р оссия Федерациясынынъ алты субъектинде яшайдылар. Эм аьр ерде де олар айлак аз санлы боладылар. Сол зат коьлем маьселелердинъ тувувына келтиреди. Олардынъ энъ оьткирлиси - ол тилди саклав соравы. М ысал уьш ин, К арашай-Шеркеш еринде миллет тилинде «Ногай давысы» газетасы, балалар уьшин «Маьметекей» журналы баспадан шыгадылар, радио эм теле беруьвлер аьзирленедилер, театрымыз бар, мектеплерде ногай тилден эм адабияттан дерислер озгарыладылар. Баска юртларда аьл ондай тувыл. Кене де сол затлар бизим уьшин етерше тувыллар. Неге десенъиз бизим коьплеген балаларымыз тувган ногай тиллерин аьруьв билмейдилер. Ш аш ырап яш айтаган халкымыз бай, шебер тилин йоймага болаяк. А тип йойылса, белгилисинше, халк та йокка эсап. Сонынъ уьшин де сосы маглуматка уьйкен аваслык пан кол басаман. Эм ол аьлди ийги якка туьрлендирмеге себеп этер, дел сенемен, - деди Валерий Сеперович. Амалламадынъ барысында «Къарачай Алан Халкъ» ямагатшылык организациясы ны нъ председ ател ининъ оры нбасары Сулейман Боташев комиссиядынъ агзалары мектеплерде кайдай маьселелерди аш ы кл ага нлары акында толысынша хабарлады. - Мектеплерде болган китаплар оларга салынатаган талапларга явапламайдылар. Ол аз болса, окы тувш ы ларды нъ соьзине коьре, олар етиспейдилер. Сондай болып, методикалык кулланмалар, коьрсетпе материаллар етерше тувыллар. Тилди уьйренуьвге айлак аз саьатлер бериледилер. Тувган тил окытувшыларынынъ кыйын акы айлак то ьм е н ... О ндай неш е маьселе, - деди ол. А м а л л а м а д а «А д ы - ге-Х асэ» ям агатш ы л ы к козгалы сыны нъ председатели Али Асланов та соьйледи. - Бу уьйкен йолдынъ тек басы. Эм биз шыдамлы кепте оны оьтпеге керекпиз, - деди Али Фуадович. - Оькинишке, коьплеген мектеп окувшылары миллет тиллерин уьйренгилери келмейтаганлары акы нда б ил д иред ил ер. А та-аналар да балаларынынъ эне сондай ойын демевлейдилер. Мен ол уьйкен уятлык эм саткыншылык дел санайман. Амалламадынъ барысында ямагатшылык организациялардынъ эпшилери журналистлердинъ соравларына явапладылар эм м аглум атка кол салдылар.