СКФО В Северной Осетии в 2024 году появятся прямые авиарейсы в Нижний Новгород СКФО Сельхозкооперативы в КБР набирают популярность Актуально Региональный этап Всероссийской олимпиады по истории российского предпринимательства прошел в КЧР на базе КЧГУ Актуально Глава КЧР Рашид Темрезов в Приэльбрусье встретился с активистами Общероссийского движения детей и молодежи «Движение Первых» Актуально Глава КЧР Рашид Темрезов в Тырныаузе КБР принял участие в открытии Дворца культуры им. Кайсына Кулиева

ЗАНЪЫРА, ТОЙ КОБЫЗЫ, НОГАЙ АЗБАРЫНДА

13.09.2019 289
ЗАНЪЫРА, ТОЙ КОБЫЗЫ, НОГАЙ АЗБАРЫНДА
Аьр йылдагындай болып, керуьв калаларымыздынъ бириси - Янъы Уренгойда бу йыл да халкларды бириктирген «Миллет азбарлары» деген аьлемет фестиваль озды. Коьплеген халклардынъ элшилери Янъы Уренгой каласынынъ орталыгында орынласкан майданга ш акырылган эдилер. Аьр бир миллет оьз аьдетлерин, миллет аслары н, кийимлерин, биювлерин коьрсетпеге керек эди. Баьленше халклардынъ ишинде бизим ногай халкымыз да оьз азбарларын туьзип, аьдет-йолын коьрсетпеге мырат этти. Эм регион бойынша уйгынланган «Ногай Эл» РННКА-га кирген элшилер тез огына уйгынлавшы комитет туьздилер. Онда йыйылысып баьленше маьселелерди шештилер. Биринш и сорав ногайдынъ ата-бабаларыннан калган термеди курув болды. М аьселеди шешуьвде бавырдасларымыз бирлесип, сол саьат бир-бирине коьмек этпеге токтастылар. Уйгынлавшы куьптинъ катнасувшылары ногайдынъ термесин Башкортостан Республикасынынъ терме ясавшыларыннан сатып алмага соьйлестилер. Ямагат тез арада акша йыйып, сол термеди Уфа каласынынъ янында орынласкан терме курувшы фирмадан Янъы Уренгой каласынынъ орта майданына еткердилер. 1 сентябрьдинъ эртенигинде, ети саьат болмай, ногай яслар Хайырбек Алакаев, Аскер Боранов, Радмил Сикалиев, Азнаур Казаков, Халил Найманов, Солтан Алакаев, Янмурза Язлиев, Ренат Эдилбаев, Крымхан Баймамбетов, Роберт Тамакаев ногайдынъ термесин курдылар. Фатима Яхьяевна Есенакаевадынъ етекшилеви мен кызлар ногайдынъ азбарында орынласкан термединъ ишин ярастырдылар. Тоьрге тактамет курдылар, мунда абайлардынъ сандыгы да орын тапты, онынъ янына бала бесигин янастырдылар, орталыгына ошак салып, от яктылар, казан ман сорпа асылды. Термединъ тоьрининъ онъ ягына эр кисилердинъ боьлмеси туьзилди. Термеге кирген ерде сыпыра ярастырылды, онынъ уьстине казан-аяк, аьвелде кулланылган уршык, юн тарак, коьплеген йыллардан калган куьмис савытлар тизилген эдилер. Термединъ иргесине баьленше туьрли камалар, ногай халкы ны нъ йигит бийлерининъ дурбатлары, ногайдынъ камышылары, тоьс туьймелери болган капталлар ман шепкенлер тагылган эдилер. Термединъ бир муьйисинде сыпырада ногай халкынынъ белгили аьдемлерининъ адабият эм илми ислерининъ китаплары коьрсетилген эдилер. Фестиваль басланмай, ногай кыскаяклылары Зайде Катаганова аякларга боза куйды, Лариса Канглиева казанга боьрттирип соьк салды, Рита Канглиева ман Фатима Катчиева козбоьрк- ти ярастырдылар, Майра Баракаева ботка ман наьртуьк баста аьзирледи, Фатима Есенакаева, Насипхан Абиева, Зайде Катаганова эм Света Кумратова бавырсаклар писирдилер, ногайдынъ боьртенъке шайын каттылар. Рабият Маджидова халва-тушапам аьзирлеп, сыпырадагы кенъ телпекке ногай инъкалын яйдылар эм тепшеклерге кепкен алма, кертпе, куьрегелер аькелип салдылар. Аскер Боранов кой сойып, оьзге яслар ман бирге онынъ кевдесин коьнге орап, ерди казып, шонъкырда от ягып, аьлемет «Куралей» зияпетин этип ярастырып, сыпырадынъ ортасына салдылар. Коьплеген конаклар карбыз, кавын, алма, юзим, коькем мол салынган сыпырада сыйландылар. Яслар ман кызлар да карап турмадылар. Термединъ бир муьйисинде тойда халкты завкландыратаган текеди аьзирледилер. Теке болып аьлемет йигерли яс Тамерлан Бленаов кийинди. Термединъ кыскаяклыларынынъ боьлигинде Фатима Есенакаева уьйге келеек кеншекке шымылдык аьзирледи. Коьп кетпей, фестивальге Байрамнынъулы Рустам Байтищев оьзининъ «Нур» хореографиялык ансамблин де аькелди. Баьленше ногай кызлар ман яслар Келимат Крупова, Кожахмет Крупов, Регина Эдильбаева, Алина Аюпова, Рамазан Найманов, Юлдуз Нурлубаева, Роксана Суюнкулова, Тамилла Идрисова эм Эмилия Копиева оьзлерининъ концерт номерлерин аьзирлеген эдилер. Фестиваль басланмага аз заман калганда, кобызшы Людмила Баялиева ман куьшин салган бу иске сосы кайратлы аьдем. Озган йылда Янъы Уренгойда яшайтаган ногайлар сосы фестивальде катнасып, экинши орынга тийсли болган эдилер. Олар Сый грамота ман эм отыз мынъ маьнет акшага сертификат пан савгаланганлар. Янъы Уренгойда яшайтаган ногайлар бир-бирлери мен тар байланыс тутадылар эм татым яшайдылар. заков Исмаилдынъ кызы Мелхан сценарийди язып, байрамга номай уьлисин киргистти. Онынъ оьнершилиги эм сулыплыгы аркалы баьленше ногай балалары коьп сахналарда халкымызды йогары сый ман айттырадылар. Бу йыл да Мелхан Исмаиловна Навруз-байрамынынъ сценарийин оьзи язып аьзирледи. Ф естиваль басланганша дейим, баьленше яс оьспирлерди аьзирлеп турды. Ногай миллети муна йол келген конакларга Навруз-байрамы ман Бет ашар той аьдетлерин коьрсетпеге токтасты. Заман карап турмады. Базар куьн тез етти. Эртеникте 10 саьатте Янъы Уренгойдынъ орталыгында орынласкан майданда халк йыйылып баслады. Орталык майданда керуьв регионында яшайтаган коьп туьрли халклардынъ элшилерининъ каралдылары курылдылар. Ногай яшавшылар да сол куьн каралдыларында ойын, той басланды. Баьри миллетлер де каладынъ администрациясында уйгынланган комиссияды саклап турдылар. Ногай азбарында да уьйкен той болды. Кобыз тартувлары ман яс яслар эм кызлар ярасык бийидилер. Теке десенъ, оьз кажавламалары ман келген кала яшавшыларынынъ коьнъиллерин коьтерип, оларды колларыннан тартып, ойынга туьсирип турды. Кобыздынъ сеслерин ногайдынъ усталары ман ясалган домбырасынынъ сеслери авыстырып турды. Яс кызалак Алина Кошерова, келгенлердинъ юреклерине етип, домбырадынъ кылларын сызлатты, халкымыздынъ терен тарийхи болганын аьр ногайдынъ эсине туьсирди. Коьп кетпей, Мелхан Исмаиловна Баисова аьзирликке буйрык берди: администрациядынъ комиссиясы ногай азбарына ювыклайтаган эди. Сол алып келдилер. Босагада уьйдинъ уьйкени - кайынана Зайде Катаганова колашкампетлер шашкан сонъ, яс келинди термеге киргисттилер. Бети буьркендирилген кеншек сабыр болып турды. Кардаш-кавымга сый уьлестирилгеннен сонъ, аьпенди Роберт Тамакаев киевдинъ эм кеншектинъ шаатлары ман неке кыйдылар. Аьпенди шаатлардан сорав алды, кеншектинъ эм киевдинъ разылыкларын билдилер. Яс аьдемлердинъ некелери кыйылганнан сонъ, кеншекти кайынанасы колыннан етип термединъ ортасындагы ошактынъ тоьгерегиннен айландырып, бетин йылытып, кардаш -кавымлары ман таныстырды. Сонъ яс кеншекти термединъ бир шетинде аьзирленген шымылдыкка олтырттылар. Экинши куьн кеншекти шыгарып, кайынанасы бетиндеги буьркеншикти ашты, аьелдеги бир балады шакырып, яшавы, ЗАНЪЫРА, ТОЙ КОБЫЗЫ, НОГАЙ АЗБАРЫНДА айтып йолыкты. - Хош келдинъиз, баалы конаклар, бизим ногай термеге! - деп ол мисаьпирлерди тоьрге шакырып олтыртты. - Бу куьн биз, ногай халкынынъ элшилери, ногайдынъ бет ашар тойын коьрсетеек боламыз! Сол заманда термеде кобыз тартылып, домбра соИйгилик болсын, кыйынлык болсын, ямагат сол саьат йыйылысып, бир-бирине коьмек этеди. Бу йыл да олар халкларды бириктирген сосы фестивальге йиги аьзирлендилер. Айтып озайым, баьри зат та уйгынлавшылардынъ куьш салувы, каныгыслыгы ман байланыслы, белки. Регион бойынша миллетимиздинъ «Ногай Эл» РННКА-дынъ басшысы, болымлы ердесимиз Хайырбек Алакаевтинъ шалыскырлыгы ман, куьш салувы ман, онынъ аьр ногай аьдемге эс этуьви мен, туьз йол алувы ман, яшавды коьплеген йылларга алдыга коьрип билуьви мен ногайымыздынъ аьр бир баславы енъуьвлер мен белгиленеди. Фестивальге аьзирлене келип, бавырдасымыз Какаладынъ тувган куьнине багысланган миллетлер ара фестивальге асыктылар. Ногайлардынъ азбарындагы терме уста ясларымыздынъ куьши мен баскалардыкыннан алдын туьзилген эди. Кыралымыздынъ алыс керуьв калаларынынъ бирисининъ орталыгына салынган ярасыклы оьрнеклер мен аьдуьвленген ногай термемиздинъ эсигининъ эки ягында миллет байракларымыз елпилдейтаган эдилер. Сосы ярасыклыкты коьрген аьр ногай, юреги оьктемсип, куванышлы эм коьтеринъки коьнъил мен байрамда катнасты. М айданда баьленш е туьрли халклардынъ миллет саз алатларынынъ анъылары занъырадылар. Администрациядынъ басшылары келгенше, азбарлардынъ саьат кызлар ман яслар тизуьвлестилер. Теке де оьзининъ исин мутпады. Ол Янъы Уренгой каласынынъ басшысынынъ колыннан етип, ногайдынъ азбарына киргистти. Йыйылган конаклар аьжейип сейирге калдылар. Теке ортада кобыздынъ занъыраган анъы ман ойынга туьсти, кызларды да шыгарды. Сонъ ногайдынъ азбарындагы комиссияга Мелхан Исмаиловна хошкелди айтты. Келген конакларды яс оьспирлер ятлавлар айтып, йыр йырлап, шашув шашып хошладылар. Ерге тоьселген тактада Азнаур Казаков пан Кожахмет Крупов табан тирес миллет ойынын коьрсеттилер. Кызлар «Навруз» йырын занъыраттылар. Конаклар ногайдынъ термесине карап йол алдылар. Термединъ эсигинде конакларды Альберт Тамакаев хошкелди домбырашы Тимур Шихалиев те келдилер. Бу йылгы «Миллет азбарлары» деген фестивальге уренгойшылар, ногай ямагаты эртеден аьзирленип баслаганлар. Яз куьнлериннен алып халкымыздынъ айтувлы кызы Мурзият Канглиева баьри куьшин, ойын сол фестивальге эртеден аьзирленуьвге туспарлаган. Ол, заманы ман санаспай, ян-якка барып, туьрли калаларды кезип, баьленше туьрли кийимлерди, капталларды, боьрклерди, кынларды, меслерди, коьйлеклерди, шепкенлерди эм тагы да ногайдынъ коьп кийимлерин излестируьв мен каьрлеген. Эм алдына салган мыратларына етип, алыс Уренгойга сол савгаларды йыйып йиберген. Сондай номай гылып, яс келин мен киевди тили таьтли болсын деп, бал ялатты. Тойдынъ бары сы нда алыстан келген кудаларга шалма шалып, сербет сув иширип, зияпетлер мен сыйлап, савгалар уьлестирип, ойнатып, колларына явлыклар байладылар. Бас кудаларга козбоьрк шетлевигин ыслаттылар. Келген кудалар разы болып кеттилер. Администрациядан келген комиссиядынъ элшилери сол амалламалларда катнастылар, ногайдынъ тойлары кайдай аьлде озатаганын анъладылар. Коьргенлерине сейирлери калып, сукланып, коьплеген соравларын берип турдылар. Янъы Уренгой кала мэриясынынъ басшысы Иван Иванович Костогриз сукланып, коьп аьдетлерди яратты. Ногайлар тойдынъ барысында басшыды ортага шыгарып ойнаттылар, колларына ак казбалы байладылар, шетлевик боьрк ыслаттылар. Тойдынъ барысында келген конакларга тойдынъ аьдетлери акында Альберт Тамакаев орыс тилинде айтып турды. Администрациядынъ комиссиясы кеткеннен сонъ да ногайдынъ азбарында той токталмады, коьплеген ногайлар, шешенлер, кыргызлар, башкирлер, таджиклер, гагаузлар, чувашлар, белорусслар ногайдынъ каралдысында ортага туьсип бийидилер. Ногайлар коьплерди бириктирдилер. Коьп кетпей, администрациядынъ комиссиясы аьр бир халктынъ элшисин каладынъ орталыгында орынласкан сахнага шакырды. Фестивальдинъ тамамларын сога келип, шерет ногайларга етти. Сахнадагы юргистуьвши «Бу куьнги «Миллет азбарлары» деген фестивальде ногай халкынынъ азбары, аьдет йоллары эм термелери биринши орынга тийсли болады!» - деген соьзлерди бакырып айтты. Суьйтип, ногайлар биринши орынды алдылар, оларды Сый грамота ман, элли мынъ маьнетлик сертификаты ман савгаладылар. Орталык майдандагы халк куванып, карс сокты. «Ногайлар, аьперим!», «Енъуьвшилер, алдыга!», «Кутлаймыз ногайларды!» «Биринши орын белгилисинше ийгилердики!», - деп оьктемсип кышкыра эдилер калашылар. Ногай миллет организациясы коьплеген йылы соьзлерге тийисли болды. Коьплеген аьзирленуьвлери бос кетпеди. Сондай йигит ясларымыз эм кызларымыз турып, халкымыз кор болмас деп билемиз. Ак юректен кутлаймыз бавырдасларымызды бирлесип, бир тил тавып, ногайдынъ куьшин коьрсетип билгенлери уьшин! 
289 просмотров


Комментарии

Написать
Комментарии >



Подписывайтесь на RIAKCHR в Одноклассниках Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “ВКонтакте” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “Telegram” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный