Актуально В ФСБ России по КЧР рассказали как распознать телефонных злоумышленников  СКФО Новый логотип курорта Эльбрус в КБР представили в студии Артемия Лебедева СКФО В Северной Осетии прошла донорская акция Актуально В КЧР родители старшеклассников сдали ЕГЭ Общество Карачаево-Черкесия наращивает объемы производства тепличных овощей

ЮРЕККЕ БАА ТУВГАН ЮРТЫМЫЗ

13.09.2019 261
ЮРЕККЕ БАА ТУВГАН ЮРТЫМЫЗ
Караш ай-Ш еркеш автономиялы области уйгынланган. 1991 йылдынъ 3 июлинде алынган РСФСР Законы ман келисте, ол РСФСР-дынъ калыбында Караш ай-Ш еркеш Совет Социалистлик Республикасына айландырылган. 1992 йылдынъ декабрь айында конституциялы к законшылыкты ийгилендируьв мен байланыста Караш ай-Ш еркеш Совет Социалистлик Республикасы Караш ай-Ш еркеш Республикасы деп аталган. Р еспубликам ы зды нъ административлик орталыгы - Черкесск каласы. Законшыгарувшы власть органы КЧР Халк Йыйыны болады, ол ортак эм тувра сайлав право аркалы сайланады. Халк Йыйынынынъ калыбына 50 аьдем киреди, депутатлар 5 йылга сайланады лар. Толтырувшы власть органын - Правительстводы Председатель басшылайды, Бу ис орынына Халк Йыйынынынъ макуллавы ман Республикадынъ Басшысы беркитеди. Республикамыз куьнбатар бетинде Краснодар крайы ман, керуьв эм керуьв-куьнтувар ягыннан Ставрополь крайы ман, к у ь н т у в а р д а - К а б а р - ты-Балкар Республикасы ман мажаласады. Кубыла бетте Бас Кавказ хребети бойынша Грузия ман эм Абхазия ман мажа озады. Карашай-Шеркеш Республикасынынъ калыбына 10 муниципал районы - Абаза, Адыге-Хабль, Зеленчук, Карашай, Кишкей Карашай, Ногай, Прикубан, Уруп, Усть-Джегута, Хабез районлары эм эки кала - Карачаевск эм Черкесск калалары киредилер. Ю рты м ы зды нъ м айданынынъ коьбисин (80 проценти) тавлар бийлейдилер. Кабарты-Балкар Республикасы ман мажада Кавказдынъ энъ бийик тавы - Эльбрус орынласкан. Кавказ хребетиннен оьтетаган М арух эм Клухор кешуьвлери Кара денъиздинъ ягасына аькетедилер. Айтпага тийисли, юртымыз сув мырсатлары ман бай. Мунда 130 тав ерлеринде оры нласкан коьллер, бузлыклар, коьплеген сув авдарылыслары бар. Республикамыздынъ юртында 172 уьйкен эм кишкей йылгалар саналадылар. Энъ уьйкенлери - Кобан, Уьйкен эм Кишкей Йилиншик, Уруп, Лаба Республикамыз табиат мырсатлары ман бай. Мунда колчедан рудасы, алтын, тас коьмири, гранит, мермер, балшыктынъ туьрлилери эм тагы да коьп пайдалы ер-казылма мырсатлары бар. Юртымызда болган айлак коьлем минеЮРЕККЕ БАА ТУВГАН ЮРТЫМЫЗ да коьплеген туьрлилери юртымыздынъ табиатын толыстырадылар. Оьсимликлер дуныясы да айлак бай Э1 туьрли. Оьсимликлердинъ 24 туьрлиси Россиядынъ Кызыл китабына киргистилгенлер. динъ саны йылдан-йылга оьседи. Мунда тав-лыжа, аьел спорт туризми мен эм оьзге кеплери мен тыншаймага аьллер туьзилгенлер. 1936 йылда республикамыздынъ юртында Теберда оькиметлик биосфералык йылгалары. Оннан баска республикамызда Уьйкен Ставрополь каналынынъ туьзилиси аьрекетлейди, ол Ставрополь крайын сув ман аьжетсизлейди. рал сувлары эм булаклары эмлевге яравлылар. Юртымыз айванлар эм куслар туьрлилери мен де бай: мунда олень, тур, серна, аюв, туьлки, ондатра, боьри, коян, фазан, лашын, обыргус эм тагы Орманлар, тогайлыклар, альп тоьслери оьзлерининъ оьсимликлер куьйизлери мен ерли яшавшылардынъ эм туристлердинъ коьзлерининъ явын аладылар. Бизим аьлемет курортларымыз - Архыз, Домбай, Теберда аьр заманда да туристлерди оьзлерине тартканлар эм кызыксындырганлар. Сонъгы заманларда республикамызда туризмди оьрлендируьвге уьйкен эс этиледи. «Архыз» савлайсезонлык курортында тыншаятаган туристлерРоссия Кубыласында орынласкан аьлемет юртымыз - Карашай-Ш еркеш Республикасы аьр кайсымызга айлак баа эм ювык ер, неге десе мунда тувып, мунда ана тилинде соьйлеп баслап, уьйкен яшавга адымларымызды эткенмиз. Сосы куьнлерде Карашай-Шеркеш Республикасынынъ эм онынъ бас каласы Черкессктинъ куьнлери белгиленеди. Юртымыздынъ тувган куьни мен байланыста онынъ тарихи, туьзилиси эм байлыгы акында эске туьсирейик. заповедниги уйгынланган. Мунда сийрек расатаган айванлар, куслар, оьсимликлер, тереклер эм оьзге та б и а т байлы клары сакланады лар. А йтпага тийисли, заповедник республикамыздынъ майданынынъ уьштен бир кесегин бийлейди. Онда 100 бузлыклар орынласканлар. Энъ уьйкенлери бас Кавказ хребетинде ерлеседилер - Алибек, Аманауз, Бу-Ульген, Птыш эм оьзгелер. Ю ртымызда тарихлик эм архитектуралык объектлер де коьп.Олардынъ тарихи 7-9 оьмирлерден басланады. Тоьмен-Архыз, Гиляч, Хумара, Адиюх кал а ш ы кл а р ы н д а болган храмлар эм беркитпелер туристлердинъ уьйкен кызыксынувларын тувдырадылар. Ногай районынынъ юртында аьвелги оьмирлерде Аьжи-кала мешити болган. Бу ерлерден Уллы Йибек йолы оьткен. З е л е н ­ ч у к с т а н и ­ ца с ы н ы н ъ ш е т и н д е Р А Т А Н -600 радиоастрон о м и я л ы к т е л е с к о п ы оры н л а с а - ды. О ны нъ а н тенн асы - ны нъ ди а - м е тр и 600 метр болады. Верхняя Е р м о л о в ка селосыннан эрек болмай, 2070 метр б и й и кл и кте Р А Н -н ы н ъ астроф изикалык обсерв а т о р и я с ы е рл е с е д и . Ол Р оссия Федерациясынынъ шынты астрофизикалык орталыгы болады. Уьйкен Альт-Азимуталлык телескоп аркалы аьлимлер-астрофизиклер ш ет-кыйырсыз аспанды, юлдызлар «дуныясын» тергейдилер, илмилик ислерди юргистедилер. Кишкей Карашай районында орынласкан Медовые водопады деп аталган ер де оьзининъ ярасыклыгы ман, аьлемет табиаты ман республикамыздынъ яш авш ыларында эм конакларында уьйкен кызыксынувлыкты тувдырады. Мунда ат туризми де кенъ яйылган. Юртымыздынъ аьлемет табиаты, тавлары, шыктай таза авасы, орманлары, сувлары оьмирлер бойы шайирлерди эм язувшыларды я р а тув ш ы л ы кка даьврендиредилер, тувган Элине суьюв сезимлерин айтпага дайым коьнъиллендиредилер.
261 просмотров


Комментарии

Написать
Комментарии >



Подписывайтесь на RIAKCHR в Одноклассниках Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “ВКонтакте” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “Telegram” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный