Ярык янады аспанында юлдызы

«Яшавдынъ сулыбын, мадарын билген аьел», «Оьз наьсиплерин оьз коллары ман кеплеп билгенлер», «Бактылары байтеректей бай аьел», дегендей соьзлер- ди айтадылар ийги аьеллер акында авыл аьдемлери. Сондай аьруьв аьеллер- динъ бириси Эркин-Юрт авылыннан Алибий мен Бэ- ла Керейтовлардынъ аье- ли болады. Яслайыннан бактыларын бир этип, яс аьдемлер уьй болмага ша- лыстылар. Алай-булай уьй тувыл, авылда санавлы уьй- лердинъ бириси болмага уьмит эттилер. Аллах аьрекет эткенге берекет берер деген акыйкатлыкты яс аьдемлер яслайыннан ойларына си- нъдирдилер. Мыратларына етер уьшин, арыган не зат экенин билмейтаган Алибий эр куллыгын тастан сув шы- гарган дегенше этеди. Не зат тек келмейди бу аьлемет, танъ, алал, коьп соьйлемеге суьймейтаган аьдемнинъ колыннан. Темирден туьйме туьйген уста деп айтады но- гайда Алибийдей аьдемге. Тап сондай бу эр аьдем, Алибийдинъ эки колы – эки алтын. Колына темирди ал- са да, агашты алса да, оьзи ойланганша, сол затларга «ян салып, тыныс берип би- леди». Аьдемнинъ наьсиби – куллык, деген акыйкатлык- ты Алибий балалайыннан уьйинде коьрген. Бир куллык- ты да ала-кула коьрмеген: «Эркин-Юрт» совхозында, сонъ ерли карьерде шофер болып ислеген. Алибий Ажигерей мен Суьйдимхан Керейтовлар- дынъ доьрт балаларынынъ уьйкени болады. Алибий- динъ атасы Ажигерей, тын- шаювга шыкканша, Эр- кин-Юрт авылындагы ерли хозяйствода куллык этти. Ян косагы Суьйдимхан да тынышына уьйинде олтыр- ган аьдем тувыл эди. Коьп йылларды кербиш заводта да иследи, совхозда секер шувылдыр кыскаяклылар- дынъ кол куьшлери мен асылланатаган йылларда да куллык этти. Авылда Керейтовларды куллыкта сый тапкан, аьдет- йоллы, ыйманлы-ийкрамлы аьел деп оьрметлейдилер. Суьйдимхан бас деп коьрген яс келини Бэлады уьй кыска- яклысы болып билуьвдинъ сырларына уьйретти. Керей- товлар Алибий мен Бэлага уьй салып, оьз алдыларына шыгардылар. Доьрт аьвлети- не де яшавда оьз орынларын таптырдылар. Уллары да, кызлары да уьйирли болган- ларына суьйинип яшадылар Ажигерей мен Суьйдимхан. Аллах узак оьмирли этип, бу эки аьдемге йиеншерлерин коьрмеге буйыртпады. Яткан ерлери еннетли болсын. Уьй этетаган да пише, куьл этетаган да пише де- генше, Бэла Алибийдинъ тапканын да, оьзининъ тап- канын да эплестирип, бирди эки этпеге шалысты. Оьзи- нинъ суьйген куллыгында – окытувшылык аьрекетинде ялдап куллык этти, уьйине келсе, уьй куллыкларын ба- жарды. Яс келин болып яккан уьй тандырынынъ йылувын кыскаяклы бир куьн де су- вытпады, аьелинде онъай- лыкты туьзбеге, сыпырасын берекетли этпеге шалысты. Эки яс аьдем тилбирлик- те, татымлыкта яшап, халк суклангандай уьйли-коралы болдылар. Уьйдинъ нуры – бала дегенше, Керейтовлар кардаш-кавымга яныплы, аьдемге алал, ашык юрекли уьш аьвлетти оьстирдилер. Уллары Мурат пан Артурга куллыксуьерлиги мен, уьй болмага шалысувлыгы ман аталары Алибий коьрим бол- ды. Кызлары Мади- на коьп затларды анасы Бэладан уьл- ги этип алды. Ата беттен Бэла- дынъ улларын атай- лары Ильяс дуныяга бермей суьетаган эди. Аьдемшилик касиетлерин Иль- яс-атайлары йиен- лерине кишкейле- риннен синъдирип билди. Оьзи айлак туьз, туврашыл, са- хый аьдем болган- га, Ильяс оьзининъ йиенлерининъ де сондай болганла- рын суьйди. – Эрди эр эте- таган басындагы боьрки тувыл, а ямагат арасында оьзин аьр не яктан шынты аьдем этип коьрсетуьви, – деп Ильяс йиенлерине бир айтып кой- майтаган эди. – Бир кере сыйынъды йойсанъыз, ба- лаларым, оны кайтармага бек кыйын. Суьйткенде, эр атынъызды кайзаманда да эрлерше айттырып били- нъиз. Мутпайдылар яслар атай- ларынынъ берген яшав де- рислерин. Бэла 1972 йылда авыл- дынъ орта мектебин, 1976 йылда Минераловод педу- чилищесин окып кутылды. Ол сегиз йылдынъ узагында Эркин-Юрттынъ балалар ба- вында тербиялавшы болып иследи. Сол йыллар Бэла Ильясовнадынъ яшавын- да энъ яркын эм маьнели заманлар болдылар. 1980 йылда онынъ куллык эткен ерининъ коммунистлери Бэлады КПСС-тынъ агзасы этип алдылар. 1984 йылда Б.И.Джема- лиева Эркин-Юрт орта мек- тебине окытувшы болып куллыкка туьсти. Сол йылдан баслап, 2014 йылга дейим ол Эркин-Юрттынъ орта мектебининъ баслангыш классларында окытувшы- тербиялавшы болып кул- лык этти. Бэла Ильясовна сол авыр куллыгын йогары оьлшемде юргисте келип, аьелде бириннен бири киш- кей уьш баласы бола тур- ганлай, (Мурат он ясында, Артур тогыз ясында, Мадина доьрт ясында эдилер), 1989 йылда КЧГПИ-ге заочно окы- мага туьсти. Ол 1994 йылда йогары белгилер мен онынъ эки факультетин бирге окып кутылды: баслангыш класс- лардынъ эм ногай тил эм адабият бойынша окытув- шысы болды. Бэла Ильясовна оьзине кайдай яваплы ис тапшы- рылса да, оны алал юреги мен толтырды. Коьп йыл- лардынъ бойында мектеп лагерин басшылады, Эркин- Юрт орта кешки мектебинде тербиялав иси бойынша за- вучтынъ куллыгын юргистти. 9-11 класслардынъ окувшы- ларына кесписи бойынша би- лим берди. Ол тувган авылы- нынъ балала- рын окытув эм тербиялав иси- не казыгы ман кагылып, талы ман тартылды. Сол оьрметли куллыгына ол яшавынынъ 42 йылын багысла- ды. «Салган ер- ден табылган» деп Бэладай минезли, та- биатлы, тувган Элине, халкы- на алал юрекли аьдемге айты- лады. – М е н и м окувга, билим- ге ымтылыувлы болганымнынъ биринши себеби – меним окытув- шыларымнынъ мага эткен окытув эм тербиялав аь- рекетлери. Мине меним соьнмей янатаган йол коьр- сетуьвшилерим – «свето- форларым»: Х.Х.Калмыков, К.М.Матакаев, А. М. Ка- заков, М.Х.Джагапирова, Ц.М.Ксирова, К.Д.Мхце, – дейди ол. Бэла Ильясовнадынъ колында окыганлар ога ра- зылыгын билдирип, уьйкен сый ман атын айтадылар. Олар бу куьнлерде туьрли тармакларда каьр шегеди- лер. Кайдай суьюв мен, сый ман саламын берип, онынъ алдында басларын иедилер авылдаслары, окувшыла- ры, айтпага: Ахмед Даулов – полициядынъ майоры, Россия МВД-сынынъ Невин- номысск кала боьлигининъ куллыкшысы; Фатима Кара- сова – окытувшы эм юрист; Мадина Курмангулова, Асият Кумбиева – окытувшылар, Аслан Еслемесов эм Марина Калмыкова – Адыге-Хабль электросетининъ куллыкшы- лары эм баска онлаган ку- рувшылар, механизаторлар, медицина куллыкшылары. Олардынъ саны барма?! Бэла Ильясовна тувган хал- кына оьлшеп, яде шегип бол- мастай коьп куллык эткен. «Аьр ийги окытувшы оьзине эстеликти оьзи салады»,- деген белгили педагог В. А. Сухомлинский. Сондай эстеликти Бэла Джемалиева оьзине оьзи салган. Керейтовлардынъ тув- нъышлары Мурат ерли орта мектепти, сонъ Н-УГЮУ-ты окып кутылып, юристтинъ кесписин алды. Онынъ ян йолдасы Мадинадынъ да йогары юристлик билими бар. Ол каладынъ балалар бавларынынъ бирисинде тербиялавшы болып куллык этеди, Мурат пан бирге Эли- нады, Аминады эм Амелина- ды тербиялайдылар. Мурат «Газторгта» шофер болып куллык этеди. Артур энъ алды ман ерли орта мектебин, сонъ КЧГПУ- дынъ спорт факультетин ку- тылган. Тувган Элдинъ алал улларынынъ бириси Артур Керейтов эрлик борышын оьз ыркы ман Заполярье- динъ Мурманск областининъ Ковдор каласында, россия- фин мажасында толтырган. Артур Таузовлардынъ кызлары Аминатка уьйленди. Ол ерли орта мектепти, сонъ Армавирде окып, юристтинъ кесписин алды. Бу куьнлер- де Аминат экинши йогары билимди алув мырат пан, КЧГПУ-дынъ «Педагогика и методика начального обуче- ния» деген факультетинде окыйды. Артур ман Аминат эки аьвлетти – Нурета ман Динисламды тербиялайды- лар. 1985 йылда Керейтов- лардынъ аьелинде Мади- на тувды. Ол Эркин-Юрт авылынынъ орта мектебин, сонъ Черкесстинъ меди- циналык колледжин окып битирди, авыл ясы Алибий Калмыков пан бактысын бир этти. Олар аьелде Муслимди оьстиредилер. Яс аьел Янъы Уренгойда яшайды, Мадина кесписи бойынша каладынъ больницаларынынъ бири- синде, Алибий болса, «Газ- промда» куллык этеди. Керейтовлардынъ бере- кетли уьйлериннен келген- кеткен токтамайды, конак- суьер, конакбайлы аьел- динъ сыпырасыннан ырызкы таймайды. Ашык юрекли, алал аьдемлер капыларын ашып, уьйлерине аьдем келсе, куванадылар. Эне сол куваныш сезимлери мен олар алыстагы балаларын да саклайдылар. Балалар кайтсалар, оларды ата юрт- ларында киртли сандыктай онъайластырылган, гуьл шешекейлерине коьмилген каралды саклайды. Эки ада- нас бир-бириннен эрек бол- масынлар деп, Керейтовлар тувнъышлары Муратка деп сымарлап, оьзлерининъ ка- сына уьй салганлар. Эне суьйтип, буьгуьнги куьнлерине куванып, эр- тенгидинъ наьсипли куьнин Аллахтан тилеп яшайдылар Алибий эм Бэла Керейтов- лар.