ЯНЪЫ ТЕХНОЛОГИЯЛАР КАЛАЙ ЭНДИРИЛЕДИЛЕРР

Йолыгысты кирис соьзи мен Керуьв-Кавказстаттынъ басшысынынъ орынбасары Э.Б. Хутов ашты эм юргистти. Онынъ айтувынша, былтыр тергевлердинъ барысында яшавшылар ман оьзлик компьютерлерди, Интернет сетин кулланув ман байланыелы соравларга, сонынъ санында товарларга эм буйымларга заказ этуьв уьшин, оькиметлик эм муниципал буйымларды электронлы кебинде алув уьшин кулланувга эс берилген. Сол истинъ 2018 йылдагы тамамлары ман Керуьв-Кавказстаттынъ КЧР бойынша ОП-нынъ КЧР-да санды язып алувларды эм тергевлерди уйгынлав эм озгарув боьлигининъ басшысы К.М. Шидакова таныстырды. Онынъ айтувынша, тергевлердинъ тамамларына коьре, уьй хозяйстволардынъ 80 ювык процентинде Интернет сети мен, коьбисинде кенъ йолаклы (широкополосный) байланысы бар. «Интернетке кируьв уьшин тергелген уьй хозяйстволардынъ уьштен эки кесегиннен артыгы коьшпели аппаратларды (коьшпели телефонларды яде смартфонларды, электронлы китапларды окув уьшин келистирмелерди), уьшинши кесегиннен артыгы стол компьютерлерди, уьшинши кесегиннен кеми ноутбуклар, нетбуклар, ультрабуклар, 13 проценти планшетли компьютерлер, 4 процентке ювыгы айырым келистирмеси (Smart TV) болган телевизорларды кулланганлар», - дейди Кулистан Шидакова. Амалламада белгиленгенинше, 2017 йылдагы ман тенълестиргенде, Интернет сети мен пайдаланган яшавшылардынъ уьлиси 3 процентке коьтерилген эм 77 процент болган, ама яшавшылардынъ 23 проценти Интернет сети мен бир кере де пайдаланмаган. Сол ок заманда соралганлардынъ уьйкен кесеги - 67 проценти аьр куьн сайын да яде сол кадерге ювык санда, 5 проценти юмада энъ азында бир кере, 0,1 проценти айда энъ азында бир кере сетьке киредилер. Республикадынъ яшавшыларынынъ 98 проценти Интернет сети мен пайдаланувдынъ ери кебинде уьйди коьрсетеди. 41 проценти куллыкка, 33 проценти досларына эм таныеларына, 11 проценти окыган ерлерине артыклык бередилер. Уьй хозяй ствол ард а Интернет сети мен пайдаланувга буршав этетаган себеплерди алып Караганда, соралганлардынъ 14 проценти оннан керексинуьв болмаганын, 9,6 проценти Интернет сетине косылувдынъ уьйкен шыктажпыгын, 2,5 проценти сетьке косылув уьшин техникалык амаллардынъ йоклыгын, 1,1 проценти Интернет сетинде куллык этуьв уьшин сулыптынъ болмавын сылтавлаганлар. аьдемлер боладылар, арбатында яслык куьплердинъ коьтерилуьвине коьре Интернет пен пайдаланувшылардынъ уьлисининъ оьлшеми 40-44 яслылардынъ куьбиндеги 10 проценттен 60-69 ясындагылардынъ 7 процентине дейим тоьменлейди. 80 эм оннан уьйкен ясындагылардынъ, тетесинше, тек 0,4 эм 0,1 проценти Интернет сетьтинъ пайдаланувшылары боладылар. Интернет сети мен пайдаланувдынъ майданы кенъ эм ол тагы да кенъейтиле береди. Соьле бизге, айтпага, административлик соравларды шешуьв уьшин, оькиметлик эм муниципал буйымларларды электронлы кебинде алув уьшин амаллар берилгенлер. Онынъ артыклыгын коьплер анълаганлар. «2018 йылда оькиметлик эм муниципал буйымларын битиргенлердинъ доьрттен уьшинши кесеги Интернет сети мен пайдаланганлар. 2017 йылдагы ман тенълестиргенде, оьсим 13 проценттен арткан. Республикада оькиметлик эм муниципал буйымларын электронлы кебинде алган яшавшылардынъ коьбиси олардынъ сапаты ман толысынша, 6 проценти толы болмаган оьлшеминде канагатланганларын билдирлевди эм ярдамды (онлайн яде офлайн) алаялмаганларын 0,5 проценти белгилегенлер. Булайда белгилеп озайык, Оькиметлик эм муниципал буйымларын битируьвде яшавшылардынъ 62 проценти коьшпели телефонлар ман эм смартфонлар ман, 11,5 проценти коьшпели компьютерлер ман (лептоп, ноутбук, нетбук, ультрабук) эм 2,5 проценти планшетли компьютерлер ман пайдаланганлар. Бизим республикамызда Интернет аркалы битирилетаган бас оькиметлик эм муниципал буйымларынынъ 38 проценти МВД-ГИБДД буйымларына, 25 проценти портал аркалы маглуматларды беруьвге яде налогларды тоьлевге, 24 проценти билимлендируьвге эм илмиге, 13 проценти ден савлыкты саклав эм медицина тармагына тиедилер. Калган буйымларды электронлы кебинде алувдынъ соралувы тоьмен болып калады. Интернет сетининъ тысында буйымларын битиретаганлардынъ доьрттен уьшинши кесеги сондай сайлав этуьвдинъ бас себеби кебинде оьзлик айкасувды ярататаганын коьрсеткен. 15 проценти болса, керекли буйым ман пайдаланувда оьзлик йоклавдынъ кереклиги талапланганын белгилеген. Сорав анкеталарынынъ боьликлерининъ бириси интернет-сатып алувларга багысланган. Соравдынъ тамамларына коьре, онлайн йорыкта товарларды (буйымларды) сатып алув иси бизим республикада кенъ яйылмаган. Сосы сервис пен кала еринде кыскаяклылар (соралганлардынъ уьшинши кесегиннен артыгы) белсинли пайдаланадылар, а авыл еринде яшайтаган эр кисилер ога «селки» карайдылар. «Сетьте сатув этпейтаганлар Интернет-саьвдеди унамавларын, энъалды ман, оьзлик сатып алув ярайтаганын, сондай саьвдеден керексинуьвдинъ йоклыгын, кызыксынмавын эм сондай кепли сатып алувларга сенмевин сылтав кебинде белгилейдилер. Бир кесеклер Интернет аркалы товарларга заказ этуьвге сулыптынъ етиспевин эм тоьлев картасы акында билдируьвлерди ашыкламага суьймевин сылтавлайдылар», - дел Кулистан Магомедовна анълатады. Соьлеги аьллерде билдируьвлик кавыфсызлыгы маьнели орынды тутады. Ога косып айтайык, Интернет сети мен пайдаланувда билдируьвлер кавыфсызлыгын аьжетсизлев маьселелердинъ бириси болады. Бу ягыннан тергевлердинъ тамамында кайдай суьврет кепленген экен? - Тергевлердинъ тамамларына коьре, яшавшылардынъ коьбиси (92 проценти) сондай маьселелерге ушырамаганлар. Интернет сети мен пайдаланувшылардынъ 5 процентке ювыгы ызынсыз билдируьвлерди (спам) йиберилуьвине, вируслар ман кирлевге ушыраганларын билдиргенлер, - дейди Кулистан Шидакова. Сондай кавыфлыклардан сакланув, ашыклап айтканда, билдируьвлерди коршалавда яшавшылар кайдай