«ЯНСЫН МЕНИМ ЮЛДЫЗЫМ ...»

Зегенли шайир Мурат Калмы каевт инъ аты, онынъ яратувшылык шыгармалары окувшыларга озган оьмирдинъ 70 нши йылларында белгили болганлар. Поэзия ман кызыксынувы эрте, аьле мектепте окыган йылларында басланган ердесимиз оьзининъ ят лавлары н коьп заманды биревге де коьрсетпей турган, ама калемин оьт- кирлендирмеге, уста язувшылардан, шайирлерден уьйренмеге ы мт ы лысы енъип, ол ятлавлар тептерин Черкесскте, Баспа уьйине редакцияга аькелген, айтувлы язувшылар Халимат Байрамуковадынъ, Суюн Капаевтинъ, Фазиль Абдулжалиловтынъ белги беруьвлерине берген. Мине калай язганлар яратувшылык характеристикасында карашай язувшысы, сол йылларда Караш ай-Ш еркеш ерининъ язувш ылар Сою зынынъ яваплы секретари Халимат Байрамукова эм ногай боьлигининъ басшысы Суюн Капаев Мурат Калмыкаевтинъ биринши ятлавлары акында: «Сосындай сабыр, уялшанъ яс Мурат Калмыкаев бар экенин биз билмегенмиз. Ол Эркин-Халк авылында тувган, Адыге-Хабль авылынынъ мектебинде ийги белгилерге окыган. Эм язган. Ятлавлар язган. Эм тек оьзи уьшин. Баьрисиннен ясырган. Коьрсетпеге уялган. Эне сол яс биревдинъ кенъеси мен бизге редакцияга келген. Келди эм йигерсиз болып: «Мине меним тептерим эм онда ...ятлавларым. Окып карасанъыз экен», деди. Эм суьйтип биз муннан алдын бизге таныс болмаган Мурат Калмыкаевтинъ ятлавлары ман таныстык. Элбетте, яс аьдемнинъ ятлавлары аьле де аз-маз «ший» эдилер, ама оларда «язлык тынысы», оьз карасларын кайдай да бир таза эм аьлемет коьнъил сезимлери мен айтпага ымтылысы сезилетаган эди. Соннан себеп биз «Ленин йолы» газетасында онынъ ятлавларын баспаладык. Оннан сонъ тагы да бир неше кере газетадынъ бетлеринде онынъ шыгармаларын шыгардык. Аьр дайым М.Калмыкаев куьнделик затлар, табиат, куллык, суьюв эм оьзге баска затлар акында язганда кайдай да бир яркын бояклар табады, оларды янъыша коьрсетеди. Суьйтип, бизде М.Калмыкаевти М.Горький атлы Адабият институтына окувга йибермеге ой тувды. Мурат Калмыкаев Адабият институтында окыяк биринши ногай шайири болаяк, деп ойлаймыз». Мурат Калмыкаевтинъ балалык шагы кавгадан сонъгы йыллар ман рас келген. Бузылган-шашылган авыл хозяйстводы аяк-уьстине салув уьшин ясы уьйкенлер колхозларда,совхозларда, данъылларда куллык эткенлер, балаларына билим-тербия бермеге шалысканлар. Мураттынъ атасы Каплан-Герей Калмыкаев малшы, эгинши болып та, колхозда тувар да баккан, яс-явкады аьскершилик билимге де уьйреткен. Уллы Аталык кавгасынынъ катнасувшысы болган ясы уьйкен кавга йолларында яраланокыган йылларында оны эм онынъ замандасларын кавгада катнаскан эм тыл ветеранлары окытканлар. Олар айлак талаплы окытувшылар болганлар. Тап сол, манда Дагестаннан Кадрия Темирбулатова да окыган. Института окый турып та, яс шайир ногай язувшылар ман эм шайирлер мен байланыс тутып, олардан кенъеслер ал ган, язув сулыбына уьйренген. М .К а л м ы ка е в - тинъ байыр архивинде сакланган хаттан бир неше сыдырады келтирейик: «1971 йылдынъ 3 майы. Мурат-иним! Ятлавл ары нъ ды ананъ аькелип мага берди - 2 майда. Сол куьн ок онавын да аьруьв этип окып шыктым. Энди буьгуьн, 3 майда, оларды кайтип коьретаганымды сага язаман. Ятлавларынъды сен Кадрияга да коьрсете турсанъ аьруьв эди, деп билемен. Кадрияга меннен салам айт. Мага сен колязбадынъ экин- «ЯНСЫН МЕНИМ ЮЛДЫЗЫМ ...» ган, контузияланган. Онынъ тагы да бир кызыксынувы бар эди - ол халк авызлама яратувшылык шыгармаларын эситкен сонъ, оларды эсинде тургыстатаган, авылдасларына хабарлайтаган эди. Суьйткенде, соьз байлыгына эс этуьв Мурат Калмыкаевке атасыннан да коьшкен болар. Анасы Асият болса, кесписи бойынша бухгалтер-кассир болган. Куллыгына мукаят, яваплы кыскаяклыды профком басшысы, район депутаты этип те айырганлар. Ол да оьнершилик пен каьрлевге авас болган. Сол касиетлери балаларына да коьшкен боларлар. Тыл ветераны, ол да, ян досындай болып, улы Муратка эм кызы Фатимага уьлги, коьрим болган. Калмыкаевлер авылдаслары арасында уьйкен сый ман пайдаланганлар. Олар оьзлерининъ аьвлетлери - уллары Муратты эм кызлары Фатимады окытканлар, йогары билим бергенлер. Фатима Каплан-Гереевна оьзининъ бактысын окытувшылыкка багыслаган, коьп йылларды авылдынъ балаларына билим берген. Мурат Калмыкаевтинъ балалык шагы акында оьзи хабарлаганынша, мектепте мектепте окыган йылларында М.Калмыкаев оьзининъ эситкенлерин макала этип яде ятлав кебинде язып баслаган. Уллы Аталык кавгасынынъ йигитлерининъ сыйына эстелик ашылганда, яс оьнерши оьзининъ кавга акында ятлавын 9 майда, районнынъ яшавшылары алдында митингте окыганы оны арбатын да ятлавлар язувга даьврендирген. Оннан сонъ «Ленин йолы» газетасында баспаланганда да, ол язувшылык исин бардырмага коьнъилленген. Аьскершилик борышын толтырып кайткан сонъ М.Калмыкаев йогары билим алув мыратта Карачаевсктинъ педагогикалык институтына окувга туьскен. Мунда ол айтувлы ногай окытувшылары Крымхан Кубраевна Джанбидаевады нъ эм Елена Сидахметовна Огурлиевадынъ колларында окыган. Ама сонъалыкта уста язувшылардынъ эм шайирлердинъ маслагатлары ман Мурат Каплан-Гереевич Москвадынъ М.Горький атлы Адабият институтына окувга туьскен. Суьйткенде, ол Адабият институтында Кобан ериннен очно окыган биринши ногай элшиси болган. Оны ман бир заши экземплярын йиберипсинъ. Бириншисин книганъа аьзирлей боларсынъ. Аьруьв этесинъ, 1973 йылга сенинъ бир книганъды аьзирлемеге керек, деп ойлайм ан.Ал, аьше, яхш ылык болсын. Ф.Абдулжалилов.» Айтпага тийисли, Адабият институтында окыган йылларында М.Калмыкаевтинъ дипломлык куллыгына айтувлы язувшылар Л.Ошанин, С.Михалков, С.Смирнов эм оьзгелер йогары белги бергенлер. «Яс аьдем оьзине ата-бабалардан келетаган аьдетлерди синъдиреди, оларды тутады эм ызлайды: « Халк университети деп ак баслы картты эм курткады санайм а н .» деп сыйлык пан шайир язады. Ол оьз шыгармаларында бир тенъли болып яс суьвретшилер мен де, аьлимлер мен де. Айкасады, данъылдагы куллыктан да, мажада кызмет кылувдан да коркпайды. Аьр ерде де ол оьзин сагынышлы конак кебинде сезеди эм янъыды коьрип биледи. Аьле кабыр таслары да ога ийги аьдемлердинъ бактылары акында хабарлагандай боладылар эм аьр язув тап тавлы аьдем акында повестьтей болып занъырайды...», - деп язган М урат КАЛМЫКАЕВ ИИГИ ЯШАВ Йолга шыксанъ, Коьзлер ашык коьреди Ясыл эткен Язлык ердинъ сыпатын. Бийик коькке Уьй тоьбеси етеди: Курылыслар Туьрлендирген дурбатын... Янъы уьйге Тез арадан аьеллер Шав-шувласып Куванышлы киреек. Ийги яшав Туьзген исши аьдемлер: Ис емистинъ Татып даьмин билеек. Антенналар - Терекшинлер муьйизи Аьр уьйде бар... Эм де «коькшил бияла»... Тувган ерим - Эртегидинъ муьйиси. Шешекейли Куьйиз шоьлим, яс кала. Кара асфальт Йол бойы ман ызгысып, Тизуьвлесип Машиналар шабады. Аьр авылда Аьдем истен туьрленис, Коьз каравынъ Куванышлы болады. Туьнегуьнги Ерди буьгуьн танымай, Карагуслар Сейирсинип ушады. Элим, сага, Толысы ман суьювди Кайтарарман. Оны улынъ айтады. * * * Кобан-Халктынъ агашы Коьк йылгады ясырган. Ясыл елпуьв булыттай, Эл суьвретин ясарткан. Шорылдайды ак Кобан Тас пан ойнап тыныкта. Тыныс алып тоймайман Сага келген мен шакта. Кирдим агаш ишине - Салкын орман кушагы. Тувган, оьскен табиат - Куваныштынъ булагы. КУВНАК Й Ы Р Шокырак пан тас-таска Каткып-шоршып юремен. Аягыннан басына Тувган ерди суьемен. Дайым кувнак яс пан мен Йыламаспан йыгылсам. Енъил болып кетемен, Йырларымды йырласам. Сыбызгымды сарнатсам, Бийитермен тавды да. Домбырамды бир соксам, Ойнатарман бавды да. Кустан бийик ушаман, Кушагымды яйганда. Коьнъилимди ашаман Тенълерим мен болганда. Коьк сувлар ман тас-таска Каргып-шоршып юремен. Аягыннан басына Кавказымды суьемен. МАЖАДА Ямгыр тайды, уйклайды Орман туьнге оралып. Кыздай бирев йылайды, Сылкылдайды сытылып. Коьз, эс салып айландым Саклык тутып маршрут пан. Саркыганын анъладым Япыраклар тамшы ман. Куьз куьзетте мени мен Кеште мажа саклайды. Тек не пайда, токтавсыз Орав этип йылайды. Дуныяда Элим бар, Сынъар таза шешекей. Не саклавым - аьскер сыр, Пост болса да, бек кишкей. Мен Эл сенген тувдыгы, Элдинъ оьткир кылышы. Карагайдынъ ювыгы, Ак кайыннынъ кардашы. Тебентели басаман Уьйкен маьнели постта. Яв озалмас таса ман Оьтип кешки вакытта. Плащпалатка ийнимде, Отлы савыт кайыста. Саклав туьсли кийимде, Мен юремен яз-кыста, Кара аспан коьгерип, Ал туьс тувдай танъ атты. Тегершиктей тыгырып, Танъ нурына ай батты. Сарытамыз - куьз басы, Данъыл толы мол асы. Туьскен танъда тамшысы - Наьсибининъ коьзясы. Тоьмен ятып шал туман Тайды посттан эрекке. Шыпшык сарнап: «Салам, танъ!» Конды салпы терекке. Канатлыга ишимнен Куьезленип озаман. Тилек-арзын юректен Кус сарнайды сол заман: - Сага абрай, муьсирев, Уям, аьдем, аманат. Тийип турмасын бирев Мажадагы яс солдат! - ЭЛ МУТПАЯК БАЬТИРДИ Кетедилер аьскерге Авылымнынъ яслары. Хош юрекли, эр янлы Карагайдай бойлары. Кыйын сынав саклайды Аьскерлерди йолларда. Берк тутынъыз савытлар Исти суьйген колларда. ШОРЫЛДАЙДЫ АК КОБАН ТАС ПАН ОЙНАП ТЫ НЫ КТА шайирдинъ яратувшылыгы акында С.Смирнов. Окувын кутылган сонъ, М.К.Калмыкаев бир неше йылды «Ленин йолы» газетасында ислеген, адабият консультанты да болган. Аьрекети бойынша ол коьплеген айтувлы язувшылар ман, шайирлер мен байланыслы болып, олар ман йолыгысларда, туьрли йыйы лы сларда ай ка скан . Аьвелде областимиз Ставрополь крайында болган шакта Ставрополь комсомол крайкомынынъ тапшырувы ман М .Калмыкаев Карашай-Шеркеш автономиялы области бойынша «Молодой ленинец», «Молодежная волна» баспа амалларынынъ штаттан тыскары корреспонденти болган, юртымызда болатаган яны - лы клар, туьрли билдируьвлерди язып турган. Ол ерли радиокомитетининъ ногай боьлиги мен де тар байланыс туткан. Касиети бойынша ашык, туврашыл, кажавлы ердесимиз оьзининъ яшавга карасларын, ойларын ятлавларында да тоькпеге шалыскан. Онынъ ятлавлары «Коьнъилимнинъ дуныясы», «Заман шаклары», «Тувган ерим» деген эм оьзге йыйынтыкларда баспаланганлар. Оннан баска шайирдинъ ятлавлары «Альманах Ставрополья», «Дон», «Народы Поволжья» деген эм оьзге журналларда, «Ставропольская правда» газетасынынъ мерекели бир номеринде ярык коьргенлер. Айтпага тийисли, онынъ шыгармалары украин, татар, дагестан тиллерине коьширилип, туьрли баспа амалларында шыкканлар. Бир неше йылды М.К.Калмыкаев Оькиметлик архивте де ислеген.Сонъгы йылларда да Мурат Каплан-Гереевич ямагатшылык яшавда белсинли катнасады, ол Черкесск каласынынъ ветеранлар хорында йырлайды, кавга эм тыл ветеранлары ман айкасады, калада озгарылатаган туьрли байрам амалламаларында ортакшылык этеди. Сосы куьнлерде, 20 сентябрьде, Мурат Каплан-Гереевич Калмыкаев оьзининъ сыйлы 75 йыллык мерекесин белгилейди. Биз сыйлы ясы уьйкенди сол ийгилиги мен кутлаймыз ога берк ден савлыкты, узак оьмирди, яшавында коьп ийгиликлерди, ярат увш ы лык етимислер