ТАРИХТИ ЯНЪЫДАН ЯЗЫ П БОЛМАЯК

Сонъгы заманларда, боьтен де, Уллы Аталык кавгада Енъуьв куьни ювыкласа, тыс кыралларда айлак коьп ялган билдируьвлер яйыладылар. Олар Уллы Аталык кавгада, сондай болып, II дуныялык кавгада енъуьвде бизим уллы кыралымыздынъ туткан орнын тоьменлетуьв мен байланыслылар. Сол билдируьвлерди яйылдыратаганлар бизим халкымыздынъ яв ман куьресте йигитлигин коьрсетип, онынъ дуныяды фашизмнинъ оьлетиннен куткарганы ман разы болмавларын коьрсетедилер. Сол заттынъ тек бир себеби бар - олар кавга йылларында оьз кырал етекшилерининъ аьрекетин акламага каьрлейдилер. Тоьменде тарих илмилерининъ докторы, профессор Валерий Барановтынъ бу темага багысланган докладыннан уьзикти беремиз. Валерий Петрович 1948 йылдынъ 16-ншы ноябринде Оренбург областининъ Ташла селосында тувган. Ол россиялык аьскерши, генерал-полковник болады. 1992 йылдан алып, 1994 йылга дейим Валерий Петрович Россия МВД-нынъ ишки аьскерининъ Бас етекшисининъ биринши орынбасары, 2004 йылдан алып, 2008 йылга дейим аьскершилик-илми куллыгы бойынша орынбасары болып аьрекетлеген. Бу тармакта баьриси де 43 йылдынъ бойында, солардынъ арасында 37,5 йылды, Коршаланув министерствосында куллык эткен. Валерий Баранов Аьскершилик илмилер академиясынынъ акыйкатлы агзасы, Россиялык аьскершилик-тарих ямагатшылыгынынъ правлениесининъ агзасы болады. ТАРИХТИ ЯНЪЫДАН ЯЗЫ П БОЛМАЯК Германиядынъ савытлы экспансиясын токтатаяк болып, 1938-1939 йылларда СССР бир-бирин демевлев бойынша уьш яклы келисуьвди туьзуьвдинъ саясатын юргистип баслады, ама ол ийги тамамларды бермеди. Великобритания ман Франция кыралларыннан кавыфлыкты эрек этуьв, Совет Союзынынъ Германия ман ювыкласувын болдырмав, Германия ман келисуьв туьзуьв эм онынъ куьшин Куьнтуварга туспарлав бойынша мыратларды оьз алдыларына саладылар. Англиядынъ тыс кыраллар ислери министрининъ орынбасары оьз куьнделигинде булай язган эди: «Премьер-министр (Чемберлен) Советлер мен келисуьв туьзгенше, отставкага кетееги акында билдирген». Сол йылларда англичан консерваторларында сосындай шак1 рув болган: «Британиядынъ яшавы уьшин, большевизм оьлмеге керек». Сол мыратларына етеек болып, олар Германияга Польшады «бердилер». Ама Польша ман 1939 йылдынъ 6 апрелинде Парижде Великобритания, а сол ок йылдынъ 19-ншы майында Франция, Польшага яв шапкынлык этип олтырса, аьскершилик ярдам этуьв акында келисуьвлер туьзген эдилер. Советлердинъ Правительствосы, халклар ара аьлге, Европа кыралларынынъ Германия ман келисуьвлер туьзгенине белги бере келип, эм Европадынъ бас саясат ойнавшыларынынъ: Великобританиядынъ эм Франциядынъ СССР ман келисуьв туьзбеге суьйм ейтаганлары н коьрип, бир-бирине карсы шыкпав бойынша пакт туьзбеге эм соны ман Германия ман кавгадынъ басланув шагын узайтпага токтасты. 1939 йылдынъ апрель эм август айларында Британия ман Польша арасында келисуьв туьзилгенин билип, Гитлер 1934 йылда Германиядынъ Польша ман эм 1935 йылда Великобритания ман туьзилген келисуьвлерди бузды. 1939 йылдынъ 1 сентябринде Германия Польшага шапкынлык этти. 3 сентябрьде Великобритания эм Франция Германияга карсы шыктылар. Ама Германиядан коьпке куватлы бу эки кыралдынъ аьскерлери белсинли аьрекетликти басламадылар. 7 сентябрьде Франциядынъ 3 эм 4 аьскери Саарда мажады оьткен болсалар да, оларга карсы шыкканлар болмаганлар. 12-нши сентябрьде Абвильде Франция ман Британиядынъ Оьр аьскершилик советининъ йыйылысы озды. Онда Н. Чемберлен, Э.Даладье эм Франциядынъ аьскерининъ Бас етекшиси М.Гамелен катнастылар. Олар Саарда аьскершилик аьрекетликти токтатпага токтастылар. Соны ман Польша ман туьзилген келисуьвде белгиленген борышларды толтырмага разы тувыл экенлерин билдирдилер. Германия савлай куьшин Польшага туспарлады. 12-нши сентябрьде Германиядынъ аьскери Львовтынъ янына келди, 14-нши сентябрьде Варшавадынъ савытланувы тамамланды. Польшадынъ аьскершилик куьшлери бир неше кесекке боьлинген эдилер. Кыралдынъ Правительствосы эм йогары аьскершилик етекшилиги Польшады калдырып, Румыния ман мажады оьттилер. 17 сентябрьде кеш е Кремльге Германиядынъ элш иси Ш елленбургты шакырдылар. Ога 4 саьаттен сонъ, Кызыл Аьскердинъ аьскершилери Польшадынъ мажасын оьтееклери акында билдирдилер. Соны ман биргесине, тыс кыраллар ислерининъ наркомынынъ орынбасары В.П.Потемкин Польшадынъ СССР-дагы элшиси В.Гржибовскийге Советлер Правительствосынынъ нотасын берди: «Польша ман Германия арасындагы кавгадан сонъ болган ислер коьрсеткенинше, Польша оькимети карувсыз. Бу ислер айлак аз заманнынъ ишинде болдылар... Польшадынъ яшавшылары оьз басларына ие болып тасланып калганлар. Кыралдынъ оькимети эм Правительствосы аьрекетин токтаткан. Соны ман байланыста Совет Союзы ман Польша арасында туьзилген келисуьвлер куьшин йойганлар. Польша капилестен болган туьрли ислер уьшин онъайлы майдан болды. Олар СССР уьшин кавыфлыкты эндирмеге болаяклар. Советлер Правительствосы сонъгы заманга дейим сол ислерге карыспай турган. Ама белгиленген ислер мен байланыста туьзилген аьлге карыспай калмага болмайды». Кызыл А ь с ке р д и н ъ аьскершилерине мажады оьтип, Куьнбатар Украинадынъ эм Куьнбатар Белоруссиядынъ гражданларынынъ яшавын эм муьлкин коршалавга алмага буйрык бериледи. 1941-нши йылдынъ 22 июнинде эртенъликте эртенъ мен нацист Германиясы Совет Союзына шапкынлык этти. Сол кыянатлыкты аклаяк болып, Гитлер СССР Европага шапкынлык этпеге суьеди деген ойды билдирген эди. А ол, Гитлер, савлай Европады куткараяк мырат пан биринши болып кавга баслаган. Бу ялган ойды Европада соьле де беркитедилер. Ама фашист Германиядынъ саясат эм аьскершилик етекшилери, Совет Союзына баска мырат пан карсы шыкканлар. Эм сол затка олар аьруьв этип эм куьнибурын аьзирленгенлер. Бириншилей, Совет Союзын дуныяды басып алмага орав этпеге болаягы уьшин йогалтпага шалысканлар. Халклар ара Нюрнберг трибуналы, кавгадан алдын болган ислерди терен тергеп, булай токтаслар эткен: «Германия советлердинъ ерине куьнибурын аьзирлеген планлары ман келисте кирискен. Германиядынъ экспансиясы уьшин йолды аьзирлев мырат пан ойланылып шыгарылган планлары ман келисте, СССР-дынъ саясат эм аьскершилик куьши шашылмага керек эдилер». А мине 1941-нши йылдынъ 22-нши июнинде англичан премьер-министри У.Черчильдинъ аьризеси: «Россияга эндирилген кавыфлык - ол Бирлескен Штатларга эндирилген кавыфлык». Сол себепли СССР-дынъ дуныяга коркынышты эндиретаганы акында ойлар - ол фашизмди аклав, тарихлик акыйкатлыкты туьрлендируьв уьшин алсувдыр ойлар. Экиленши, фашистлер Совет Союзын тонав эм кулланув, Германиядынъ шешекейленуьвин аьжетсизлев уьшин объект кепте тергегенлер. Нацист Германиясынынъ йогары аьскершилик эм саясат етекшилиги тек кавгады блицкригке сенип юргистуьв уьшин тувыл (Данияды олар 1 куьннинъ ишинде, Голландияды 5, Белгияды 19, Францияды 44, Норвегияды 63 куьннинъ ишинде ваттылар), СССР-ды ер юзиннен йок этуьв, ерлерди боьлгишлеп, оларды экономикалык яктан кулланув уьшин планларды ойланганлар. Вермахттынъ йогары етекшилик составы алдында йыйылысларда: 1941-нши йылдынъ 9 январинде, 17 эм 30 мартында Гитлер: «СССР-га карсы кавга Европадынъ Куьнбатарында эм Керуьвинде бардырылган кавгадан баска болаяк», деп билдирген. Сол кавгадынъ барысында Россия оькимет кепте йок этилмеге керек эди. Ф аш ист Германиясы бойсындырылган савлай Европадынъ амалларын кулланды. Онынъ аьскершилик-экономикалык куьши Совет Союзынынъ куьшиннен 2 кереге коьп болды. Бизим экономикамызга уьйкен йойым келтирилди. Фашистлер 1710 калады эм поселокты, 70 мынъ селоды ер мен бир этип шаштылар, кавгадынъ тамамында 27 миллион аьдем оьлди. Эне сондай баа тоьледик биз тувган Элимиздинъ бойсынмаслыгы эм эркинлиги уьшин. Ама Европадынъ эм Азиядынъ коьплеген кыралларына да сол эркинликти аькелдик, баскыншыларды енъдик. Ялган билдируьвлерди яйылдыратаган бир кесек кисилер бизим ягымызда болган кыраллардынъ ярдамы ман Совет Союзы енъуьвди тапкан деп те беркитедилер. Кавгадан сонъ озган 75 йылдынъ бойында Европадынъ кыралларында, Америкада, Азияда II дуныялык кавгадынъ тарихи бойынша мынълаган китаплар баспаланганлар. Олардынъ бетлеринде кавга йылларында болган ислер туьрлендирилип коьрсетиледилер. Совет заманында сондай затларга бизим тарихшилеримиз кескинли карсы шыгувларын коьрсететаган эдилер. Совет Союзы шашылганнан сонъ, сол ис бираз осалланды. Соны ман биргесине II дуныялык кавгадынъ ислери бойынша ялган билдируьвлер баспаланатаган адабият шыга береди. Совет Союзы шашылган куьнлерде II дуныялык кавгадынъ эм Уллы Аталык кавгадынъ тарихи акында ялган билдируьвлерди яйылдыратаганларды нъ санына Прибалтикадынъ, Украинадынъ эм Грузиядынъ республикаларынынъ этнополитикалык куьшлери косылдылар. Олар ортак тарихтинъ ялган тоьрешилери болып, не зат суьйселер, сол затларды этедилер. Соны ман аьвелги СССР-дынъ халкларын бирлестиретаган кие затларды таптайдылар