САКЛЫ КТЫ ТУТПАГА ТИЙИСЛИ

, кыянатшылардынъ йолын капай гы банкоматка яде терминал га бармага, сонъ акша амалларын лицевой счетка яде мобиль телефонынынъ номеринекоьширмегекерек.дейди. Алсувдырлыкты болды рув вакытта тел согатаган аьдем яде колонияда, яде эркинликте болмага болаяк, ама онынъ бир яде бир неше ярдамшылары бар. Акша амаллары бувмага болаягы акында соравларымызга МВД-дынъ КЧР бойынша Следствиелик управлениесининъ боьлик басшысынынъ орынбасары, подполковник Мурат Баймурзович Баймурзов яваплады. Тоьменде оны ман хабарласувымызды баспалаймыз. САКЛЫ КТЫ ТУТПАГА ТИЙИСЛИ - М урат Б айм урзович, сонъгы заманларда яш авш ы ларымыз банк карталарынынъ счетларында болган оьзлерининъ акша амалларыннан айырылмага боладылар. Сол кырсызлав ислери капай болдырыладылар? - Дурью, Кырсызлыкты болдырув уьшин кыянатшылар туьрли технологияларды кулланадылар, олар аьр дайым ийгиленедилер. Апсувдырлыктынъ «алатлары» яш авш ылардынъ банк карталарыннан акша амалларын коьшируьвге себеп этедилер. Мине кайдай аьлде кырсызлык болмага болаяк: Б и р и н ш и л е й , ю вы к аьдем мен болган «ис». Яшавшыдынъ телефонына тел согув келеди. Тел согатаган аьдем полиция куллыкшысы болатаганы акында айтады эм телефоннынъ иесине онынъ ювыгы - улы яде йиени ысланган эм полиция боьлигине еткерилгени (йол баьле-казады болдырганы, отлы савытты яде наркотикперди саклаганы, тоьбелесип, авыр яралар эткени уьшин) акында билдиреди. Соны ман биргесине алсувдыр оьзининъ атын айтпайды, а телефоннынъ иеси оны оьзи айтады: «Алло, алло, Саша, сен ме..? Суьйтип, кыянатшыга кардаш болатаган аьдемнинъ аты белгили болады. Сонъ соьзге яне «полиция куллыкшысы» кириседи. Ол сосындай аьлде бир неше аьдемлерге акша баргысы уьшин ярдам эткени акында айтады. Ама аьвелде ога акшады аькелип берген болсалар, соьле ондай затты этип болмаяк, неге десе оьзининъ аьпелеклерин йоймага коркады. Бу якта апсувдырлыктынъ акша ман карыжланувдынъ эки туьрлиси бар. - Тел с о г а т а г а н аьдем ога курьер келееги эм ювыгын полициядан босатув уьшин ога акша бермеге кереги акында айтады... - Тел согатаган аьдем, соьйлесуьвди токтатпай, ке р е к оьл ш ем д е акш а амалларын алып, ювыктаберилген яде коьширилген сонъ, ол тел согувын кояды эм сонъалыкта телефонын соьндиреди. - Телефон аркалы алдавдынъ тагы да кайдай кеплери кенъ яйылганлар? - Абоненттинъ мобиль телефонына белгили радиостанциядынъ юргистуьвшиси деп этап, радиостанция эм мобиль байланысынынъ операторы уйгынлаган лотерея ман уьйкен савгады утув ман (телефон, ноутбук, автомобиль) кутлайды. Баргыды алув уьшин, такыйкадынъ ишинде радиостанциягател сокпага керек. Тел соккан абонентке «баргы боьлигининъ» куллыкшысы яваплайды эм ойыннынъ шартлары акында айтады: оьз атын-тукымын эм тувган шагын айтпага тилейди; акциядынъ дурыс экени акында сендиреди(бир взнослар керек тувыл экени акында айтады), абонент оьз номерине акша амалларын коьширмеге болаягы акында сорайды. Онынъ айтувынша, шартларга коьре, акша амаллары сим-картада каладылар, оннан сонъ тел соккан аьдем акша амалларын виртуаллы «QIWI кошелек» счетына йибермеге кереги акында айтады. Сонъ оны ман байланыскан алсувдыр смс пан келген саннынъ цифраларын айтпага тилейди. Олар «QIWI кошелек» счетына кируьвдинъ пароли боладылар. Соннан себеп, яшавшыларга тилек, алсувдырларга ынанмага ярамайды. Оннан баска мобиль байланысынынъ техникалык службасынынъ операторы деп оьзин билдирген кисиден ялган тел согув яшавшыга туьспеге болады. Алсувдыр янъы буйымды этуьвге яде янъыдан регистрация оьтпеге кенъес береди. Сонынъ уьшин абонентке кодты айтпага ой этиледи. Код аркалы кыянатш ы абоненттинъ счетыннан акшады оьзине коьширеди. Техникалык службасынынъ операторы деп оьзин билдирген кисиден яшавшыга тел согувдынъ тагы да бир туьрлиси бар. Ол тариф планын туьрлендиргенмен деп штраф тоьлемеге кереги акында билдиреди. - Мен билистен, бир кесек аьдемлерге счетына янъылыслы кепте акша туьскен деген тел согувлар келедилер. Сондай тел согувлар йыйы расадыларма? - Айлак коьп. Алсувдырлыктынъ кеплери туьрли деп босына айтылмайды. Солды да аьдемлер сондай зат акында билмеге кереклер, боьтен де, эсли аьдемлер. Яшавшыга онынъ счетына акша амаллары йиберилген деп смс-билдируьв келеди, сонъ сол саьатлей, эр киси яде кыскаяклы тел согып, янъылыслы кепте акша йибергени эм суьйтип те, мобиль кепли коьш ируьв мен акшады кайтармага тилейди. Ондайларга алданмага ярамайды. Оннан баска, Интернет сетинде эм телевидение каналларында туьрли эмлевшилер эм «кагымшылар» яйылдырылганлар. «Эмлевшилер» телефон аркалы туьрли маразлардан, коьз тиювден эмлемеге, келеектеги бактысы акында айтпага болаякпары акында сендиредилер. Аьдем билдируьвде коьрсетилген телефон аркалы тел согады. Оьзин «эмлевши» деп атаган кыянатшы ога сыркавы бар яде ога коьз тийген, аьйле этилген деп билдиреди. «Эмленмеге» уьмит эткен яшавшы ярдам тилейди, эм кыянатшы ога байланыспага телефон номерин береди. Сонъ кыянатшы, психология ягыннан сулып- ларын кулланып, сеанслар озгарады. Бас деп олар сеанслары тоьлевсиз деп билдиредилер, сонъ айкасувдынъ барысында тагы да пайдалы сеансларды озгарув уьшин акша тоьлевлерин этпеге керек, дейдилер. Оннан сонъ, олардынъ «кармагына» туьскен аьдем алсувдырлардынъ счетларына акша амалларын йибереди. Кыянатшыдынъ кулланатаган алсувдырлыгынынъ тагы да бир кеби - ол билдируьвлерди излев. Суьйтип, кыянатшылар аьдемлердинъ козгавсыз муьлкти, коьликти сатувлары акында интернетте билдируьвди тавып, олар ман байланысадылар, эм оьзлерин алувшы деп танытып, залог кебинде акша коьширееги акында айтадылар эм онынъ банк картасынынъ реквизитлерин биледилер. Кыянатшылар оьзлерин банк куллыкшылары деп этап, алсувдырлык пан акша коьширтип, банк карталарынынъ реквизитлерин биледилер, сонъ яшавшыдынъ акша амалларын оьзлерине коьш иредилер. Бирерде аьдемлер банк карталарына «туткынлык» салынган эм кайдай номер мен тел сокпага кереги акында билдируьвлер аладылар. Оларга ынанган яшавшылар билдирилген номер мен тел согадылар, киси банктынъ кавы ф сы злы к службасынынъ куллыкшысы деп оьзин билдиреди. Ол блокировкады тайдырув уьшин банкоматка бармага керек, деп билдиреди. Сонъ оьзине керекли ислерди этеди. Суьйткенде, яшавшылар алданмага боладылар. - Мурат Баймурзович, сизинъ билдируьвинъизше, яшавшылар коьп затлар билмейтаганлары себепли, кыянатшыларды нъ алдавлары на ушырайдылар... Сизинъ ойынъызша, не зат этпеге керек? - Дурыс, коьп аьллерде кыянатшылар аьдемлердинъ сенимликлери мен пайдаланадылар, Сонынъ уьшин белгисиз кисидинъ тел согувына эс бермеге ярамайды. Белгисиз номер мен тел сокпага керек тувыл . Банк куллыкшысы тел согып, билдируьвлерди алмайды, эм телефон аркалы оьзлик ясыртын кодты яде оьзге билдируьвди айтпага керектувыл. Интернетте оьзлик телефон яде банк картасы акында билдируьвди этпеге ярамайды. «Мобиль банкы», «Банк-онлайн», «Интернет-банк» буйымлары болган телефонларды соьйлевге кулланмага керек тувыл. Интернет аркалы сатув-алув ислерин болдырув да кыянатшыларга коьп амалларды туьзеди, соннан себеп сак болмага керек. Банк карталары ны нъ пелерине яваплыкты эм саклыкты тутпага керегин эслерине тагы да бир кере саламыз. - Савболынъыз, пайдалы кенъ еслеринъ из уьшин.