Актуально В ФСБ России по КЧР рассказали как распознать телефонных злоумышленников  СКФО Новый логотип курорта Эльбрус в КБР представили в студии Артемия Лебедева СКФО В Северной Осетии прошла донорская акция Актуально В КЧР родители старшеклассников сдали ЕГЭ Общество Карачаево-Черкесия наращивает объемы производства тепличных овощей

«ОРДА БОЛГАН УЛЛЫ ХАЛК...»

26.08.2019 315
«ОРДА БОЛГАН УЛЛЫ ХАЛК...»
канъы зда болганы м нан сонъ юрегимде коьп ийги эскеруьвлер калганлар. Ногайда аьруьв соьзлер бар: «Авла-авла малынъ болганша, авыл-авылда досынъ болсын». Суьйткенде, мунда да досларым бар болганы ман оьктемсиймен, куванаман. О ьзининъ соьзинде Бирсель Каракоч Турцияда тувганы, ама коьп йыллардан бери Швецияда яшайтаганы, ногай тилин тергев мен каьрлейтаганы акында айтты. Ол «Ногай тилинде глаголлар» деген темага М и л л е ти б о й ы н ш а туьрк кыскаяклы, ол тюрк тиллер куьби мен, сонынъ санында ногай тили мен де кызыксынады, таза соьйлейди, окыйды. Оннан баска англичан, немец, швед тиллерин ийги биледи, соьйлейди. Янъыларда профессор Бирсель Каракоч оьзининъ ян досы Энвер мен Карашай-Шеркеш республикалык гуманитарлык-тергевлер институтынынъ ногай аьл им л ери нд е конакта болдылар. Йолыгыста ногай боьл и ги н и н ъ а ь л и м л е р и мен бирге КЧ И ГИ -динъ басшысы Виктор Китаов, онынъ орынбасары Елена Щербина, филологиялык илм илерининъ докторы Сара Ионова, оьзге миллет тиллерин тергев мен каьрлейтаган аьлимлер катнастылар. Филологиялык илм илерининъ докторы I асипхан С ую нова йыйы лганларды конакл ар ман таныстырды, амалламадынъ куллыгын юргистти. - Куьн яхш ы б о л ­ сын, сыйлы конаклар! Караш ай-Ш еркеш республикалык гуманитарлык-тергевлер институтынынъ аьлимлерининъ эм оьзимнинъ атымнан юртымызга келуьвинъиз уьшин разылыгымды билдиремен. Сизинъ йокл авы н ъ ы з арбаты нгы биргелес ислесуьвге ийги негиз болар, деп сенемен. Сиз ногай тилинде шыгатаган китаплар ман, аьлимлеримиздинъ илмилик куллыклары ман кы зы ксы натаганы нъы з акында белгили. Айтып озбага тийисли,институттынъ ногай боьлигининъ аьлимлери етимисли эм емисли аьрекетлейдилер, аьперим. Биз оларды оьзге миллетлердинъ аьлимлерине коьримге салам ы з. Ю рты мызда болувынъыз емисли эм пайдалы болсын. Бизим диссертацияды яклаган, сонъ суьйтип аталган китапты да баспалаган. «Кавказда ногайлардынъ саны аз, деп белгили, ама олар ялгыз тувыллар. Тыс кыралларда бавырдаслар яшайдылар. Ногайлар бурынгы оьмирлерде Алтын Ордасы болган уллы халк. Тарихте ногай халкынынъ орыны уьйкен. Ногай тилининъ лексикасы, морфологиясы, синтаксиси айлак бай. Мен Европада ногай маданиятын, тилин пропагандалав ман каьрлеймен. Аьлимнинъ куллыгы кайдай авыр экенин ийги анълайман. Бу ис ийне мен куй казгандай, демеге боламан. 1997 йылдан сонъ баспаланып шыккан китапларды коьрмегенмен. Уьйкен разылыгымды язувшы Иса Капаевке айткым келеди. Ол мага коьплеген янъы китаплары н савгалады . 2018 йылда шыккан «Ногайш а-оры сш а соьзликреспубликамызда туьрли миллетлердинъ элшилери келисуьвликте эм татымлыкта яшайдылар. Бизге келуьвинъиз сизге де коьп куваныш аькелсин! - деди оьзининъ хошлав соьзинде Виктор Абдулахович. Йолыгыста оьзининъ хошлавларын КЧИГИ-динъ басш ы сы ны нъ оры нбасары Елена Анатольевна Щербина да айтты. - С изинъ республ икамызга келуьвинъиз тек ногайлар уьш ин тувы л, аьле оьзге м ил л етл ердинъ аьлимлери уьшин де маьнели. Бизде коьп языковедлер ислейдилер, олар сулып пан боьлисуьвдинъ амалларын б аал ай д ы л а р. Туьзилген байланысларымы з арбаты н да берк боларлар, деп сенемиз, - деди Елена Анатольевна. Тыс кыралдан келген ис коллегасына оьзининъ йылы, хошлав соьзлерин филологиялык илмилерининъ докторы Сара Хасамбиевна Ионова айтты. - Бизди йылы йолыкканынъыз уьшин савболынъыз! Мен Карашай-Шеркеш еринде 22 йыл артта болганман. Сол заманда мен аьле Германиядынъ Франкфурт каласынынъ университетинде аспирантурада окыйтаган эдим. Оннан сонъ мине тагы да сизге келмеге амал таптык, - деди оьзининъ яваплав соьзинде Бирсель Каракоч. - Аьвелде республи- «ОРДА БОЛГАН УЛЛЫ ХАЛК...» тинъ» м аьнеси акы нда айтпай болмайман. Бу баспалавга биз де кувандык. Биринши ногай ярыкланды рувш ы А бдул-Х ам ид Д ж анибековты нъ «Соьз казнасын» янъыдан шыгарган, «Эдиге» эм тагы да баска янъы китапларды баспалаган ногай аьлимлери уьйкен исти толтырганлар. Ис досларымга енъил болмаган илмилик аьрекетлеринде йогары етимислерди сагынаман. Мен «Ногай тили оьлеек» деген соьзлерге ынанмайман, неге десе аьлимлер, институт бар, миллет уьшин янлары авырыйтаган аьдемлер халк арасында аз тувыллар. Европада да тюркология ман каьрлейтаган аьлимлер коьп. Мен оьзим тю ркол огия кафедрасында кыпшак-уйгур тиллерин тергев мен де каьрлейм ен», - деп хабарлады филологиялык илмилерининъ докторы, проф ессор Бирсель Каракоч. О ны нъ а й ту в ы н ш а , аьле аспирантурада окыйтаган заманда ол казак, кумык тиллери мен биргесине ногай тилин де билмеге суьйди. Библиотекаларда Ф.Абдулжалиловтынъ, А.Култаевтинъ, М.Авезовтынъ шыгармаларын тавып, окып баслады. Озган кере юртымызда болганда, ол язувш ылар И.Капаев пен, М.Авезов пан, суьвретши Ю.Карасов пан, «Ногай Эл» миллет-маданият автоном иясы ны нъ етекшиси В.Казаков пан таныскан. Аьлим-кыскаяклыдынъ айтувынша, ол ногай тилинде баспадан ш ы гатаган «Ногай давы сы », «Ш оьл тавы сы» газеталарын Интернет аркалы коьреди, окыйды, юртымызда эм Дагестанда болатаган янъылыклар ман танысады. Йолыгыстынъ ызында Бирсель Каракоч «Ногай давы сы » газетасы ны нъ окувшыларына оьзининъ сагынувларын айтты. «Ногай тили айлак бурынгы, бай тил. Сонынъ уьшин оны оьрлендирмеге, келеек аркаларга еткермеге тийисли. Мен баьрисине де берк ден савлы кты , берекетти, а балалардынъ тувган тилде соьйлегенлерин сагынаман», - деди сыйлы конак. С ондай йылы кепте озган йолыгыс, айкасув баьрисининъ ю регинде йылы сезим лерди тув - дырды эм байланыслар уьзилмееклерине сеним бар.
315 просмотров


Комментарии

Написать
Комментарии >



Подписывайтесь на RIAKCHR в Одноклассниках Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “ВКонтакте” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “Telegram” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный