ХАЛКТЫНЪ ЯШАВЫ МАН ОЬРИЛИСКЕН БАКТЫСЫ

Яшавында эткен сансыз ийгиликлери мен оьз халкы, авылдаслары арасында уьйкен сый-оьрмет тапкан ердеслеримиздинъ бириси - Икон-Халк авылыннан Борис Ажиатаевич Булатуков. Бай уйгыншылык сулыбы болган Борис Ажиатаевич савлай яшавын оьз халкынынъ пайдасы уьшин аьрекетлеп келген. Буьгуьн, 2 октябрьде, сыйлы ясы уьйкен 85 ясына толаяк эди. Оны тек Ногай районынынъ яшавшылары тувыл, аьле республикамыздынъ туьрли миллетлерининъ элшилери де аьруьв билгенлер, неге десе ол яшавынынъ сонъгы куьнлерине дейим де халк, ямагат арасында белсинли аьрекетликти юргистип, оьзининъ пайдасын аькелмеге шалыскан. Борис Ажиатаевичтинъ енъил болмаган, ама маьнели ислерге бай эм яркын яшав йолы коьплеген авылдаслары эм яс-явка уьшин оьз халкына, Элине шынты алаллыктынъ, суьювликтинъ уьлгиси болган. - Борис Булатуков терен билимли, йогары аьдемшилиги болган, намыслы аьдем эди. Басшылавшы ис орынларында аьрекетлеген йылларында - партия райкомында, «Икон-Халк» совхозынынъ директоры болганда, ол кайбир буйымы ман келген аьдем мен ийги соьйлеп, оны тынълап билген, колыннан келген ярдамын этпеге шалыскан. Ямагаттынъ, авылшылардынъ арасында онынъ уьйкен сыйы болган. Борис оьзине тапшырылган куллыгын таза юргисткен, сулыплы, кайратлы басшы эди. Соьзсиз де, озган оьмирдинъ 60-70-нши йыллары республикамызда туьзуьвшенлик, туьрленислер йыллары эдилер. Авылларда коьплеген онъайлыклар этпеге керек эди. Элбетте, аьдемлер басшыларга сенгенлер. Солды да, биз бирге, сол заманда мен «Эркин-Юрт» совхозын басшылайтаган эдим, Борис Ажиатаевич - «Икон-Халк» совхозын, авылларга газ еткеруьв уьшин коьп каьрледик. Айтпага енъил болганы уьшин, оны толтырмага кыйын эди. Биз сол уьйкен, маьнели исти яшавга эндирер уьшин, РСФСР Оьр Советининъ депутаты Клычхан Бахты-Гереевна Умалатовага хат йиберип, сол соравды Москвада, авыл хозяйство министерствосында шешпеге тилегимизди караттык. Савболсын, К.Б.-Г. Умалатова Москвадагы ведомстводан ызын алды. Суьйтип, Борис Ажиатаевичтинъ де номай куьш салувы ман энъ уьйкен ногай авы. ында - I кон-Халкта газификациялав соравы шешилди. Сонъ сол ийгилик оьзге авылларга да - Эркин-Халкка, Адил-Халкка эм оьзге яшарлык юртларга етти. Борис Булатуковтынъ халкымызга, авылына эткен ийгиликлери коьп, оларды буьгуьн айтып та болмаяк. Халкка ийгилик этуьв - ол оьзинънен сонъ ийги эстеликти калдырув, халктынъ сыйлавына тийисли болув. Борис Ажиатаевич аьрекетлеген йылларында да, тийисли тыншаювга шыкканда да куллыксуьерликтинъ, дурыслыктынъ, миллетине алал болувдынъ уьлгиси эди. Яткан ери ярык болсын! - деп боьлисти эскеруьвлери мен Б.Булатуков пан коьп йылларды айкаскан досы, Карашай-Шеркеш Республикасынынъ авыл хозяйствосынынъ сыйлы куллыкшысы Арсланбек Рамазанович Катаганов. Борис Ажиатаевичтинъ эткен ийгилигининъ бириси - ол ногай тилинде шыгатаган газетамызга «Ногай давысы» деген атты беруьвге ой этуьви болган. Сол зат акында газетадынъ ямагатшылык-политикалык боьлигининъ редакторы Батал-Бек Владимирович Зитляужев те ясы уьйкеннинъ бир мерекесине багыслаган макаласында эске туьсирген эди. Сол вакытта Б.Булатуков АдилСыйлы ердесимизди эскерип Халк авылында орынласкан АТП-ды басшылаган, соны ман биргесине ногай халкынынъ «Бирлик» ямагатшылык организациясынынъ да етекшиси болган. Зегенли ердесимиздинъ аьрекети ногай халкы ман, ямагаты ман тар байланыслы болган. Борис Булатуковтынъ балалык шагы кавга йылларына рас келген. Уллы Аталык кавгасы басланганда, онынъ атасы оьз ыркшылардынъ санында Элимизди явдан коршаламага, немец фашистлери мен согыспага йолланган. Анасы колында эки бала ман калган. Оькинишке, 1943 йылда Бористинъ атасы фронтта, Курск буьгедегинде озган согыслардынъ бирисинде йигитлерше ян берген. Йигит ераьдемшилигин йоймага керек тувыл», деп ол йыйы айтатаган эди. Дурысын айтканда, балалыкты коьрмеген атам кишкейиннен куллыктынъ татувын сезген. 1944 йылда ол оьзиндей балалар ман бирге данъылда ийги белгилерге кутылып, ол Эркин-Шахар кеспилик училищесинде электромеханиктинъ кесписин алган. Б.А.Булатуковтынъ аьрекетлик йолы 1956 йылда «Ставропольгазмонтаж» предприятиесинде басланонынъ сулыбы да, уйгыншылык болымлыклары да байыйдылар. 1964-1966 йылларда Борис Ажиатаевич Ставропольдинъ совет партия школасынынъ тынълавшысы болады. Эр аьдем Эл уьшин тувады дегенше, билимли, кайратлы яс аьдемди партиялык куллыкка саладылар. Суьйтип, ол Адыге-Хабль КПСС райкомында уйгыншылык боьлигининъ инструкторы, боьлик басшысы, сонъ райисполкомнынъ секретари болып ислейди. Белгилисинше, совет йылларында окымыслы, болымлы аьдемлерди энъ де яваплы, уьйкен куьш салувды, зегенли басшылавды талаплайтаган ис орынларына йибергенлер. Эм Б.А.Булатуковты 1979 йылда «Икон-Халк» совхозынынъ басшысы этип салганлар. - Борис Ажиатаевич бизим совхозда аьрекетлеп баслаХАЛКТЫНЪ ЯШАВЫ МАН ОЬРИЛИСКЕН БАКТЫСЫ десимиз Ажиатай Булатуков Орел областининъ Безодное деревнясында кардашлык кабырда коьмилген. Аьле 8 ясындагы Борис оьзининъ дослары ман бирге иске, данъыл куллыкларына кириспеге амалсыз болган, неге десе эр аьдемлер фронтта согыскан шакта, олар аналарына колларыннан келген ярдамды эткенлер. Олар наьртуьк, куьнайлан эгилген сыдыраларын тазалаганлар, комбайннан сонъ бийдайдынъ сабакларын йыйганлар... Кыйынлык ялгыз юрмейди дегенше, Бористинъ иниси де 1944 йылда, мараздан ма, ашлыктан ма, ян берген. Эсапсыз авыр, кайгылы йыллар балаларга да шыныкпага, баьри затты тоьзбеге себеп болган боларлар. Олар замансыз эрте оьсип, балалыктынъ наьсипли шагына да куванмага заьр болганлар. - Оьзининъ кыйын балалык шагы акында атам меним улларыма коьп хабарлайтаган эди, - деп эскереди Борис Булатуковтынъ кишкей кызы Нурэтта. - «Аьдем бир заманда да оьзининъ куллык этип, 18 килограмм, а оннан сонъгы 1945 йылда 22 килограмм бийдайды йыйганы ога яшав йолында да етимисли куллык этуьвге, оьз исининъ емислерин коьруьвге ийги даьврендируьвши куьш берген эскеруьв болып юрегинде калган. Кавгадан сонъгы ашлык йыллары да тоьзуьвге авыр эдилер. Курсаклары толып ас ишпеге амаллары болмаган, олар тек наьртуьк оьтпек пен шай ишип, сол затка да канагатланып, алдыга мыратлар салып оьскенлер. Соьлеги яшав ман тенълестиргенде, элбетте, атам, оьзининъ замандасларындай болып, яваплыкты, оьзине этилген сенимди эрте сезген. Сол кыйынлыкларды коьрип те, басларыннан аткарып та, олар ийги окымага да уьлгиргенлер. Окувга, билимге сондай ымтылыс та - яшав йигитлиги, демеге болаяк. Ерли мектептинъ 7 классын кутылып, арбатынгы билим алув уьшин Борис Булатуков оьзге дослары ман бирге Адыге-Хабль авылына куьн сайын яяв баратаган болганлар. Орта мектепти ган. Сонъ ол Адыге-Хабль электросеть предприятиесинде ислеген. Совет Аьскерининъ сыдыраларында тувган Эли алдында оьз борышын берген. Ол алыстагы Сахалинде кызмет кылган. Аьскерден кайткан сонъ, билимли яс специалистти «Икон-Халк» авылынынъ совхозында ВЛКСМ комитетининъ секретари этип сайлайдылар. Йыллар ман ганда, мунда 800 мал бас суьт комплекси бар эди. Бу комплексте мал байлавсыз, эркинине туратаган эди, соннан себеп маллар тапталып яде оьзге хаьтеден коьп санда оьлетаган эдилер. Борис Ажиатаевич комплексти кенъейтип, бу маьселеди шешти. Онынъ басшылавы ман 80-нши йылларда совхозда аслык саклав меканы, автогараж, тракторлык мастерскойы, аслык тазалавшы пункт эм тагы да коьп курылыслар салындылар. Коьплеген авыл яшавшылары совхозда куллык этетаган, аьеллерин асырайтаган эдилер. Данъылда да, авылда да куллык кайнаган, берекетли, туьзуьвшенлик йыллары... Б.А.Булатуков совхозды басшылаган йылларда авылда тагы да коьплеген онъайлыклар туьзилгенлер, ерли администрациядынъ меканы курылган, М аданият уьйи кенъейтилген, авылдынъ мешити, Уллы Аталык кавгасында янларын бергенлердинъ сыйына эстелик салынган, орталык сув дуьдик йолы уйгынланган... Сондай ислердинъ тизбесин узак бардырмага болаяк. Олар баьриси де сыйлы ердесимиздинъ авылы, халкы уьшин янавырувлы болувы, онынъ онъайлыгы уьшин шалысувы акында шаатлайдылар. Онынъ басшылыгы ман совхоз узак йылларды областьте алдышы авыл хозяйстволарынынъ бириси болган, - деп оьзининъ бир эскеруьвлеринде Б.А.Булатуковтынъ аьрекетлик йолы акында Икон-Халк орта мектебининъ окытувшысы Кельдихан Баталовна Булатукова (яткан ери еннетли болсын) язган эди. 1986 йылдан алып тогыз йылдынъ бойында уста басшы Борис Ажиатаевич «Адыге-Хабль» АТП-сынынъ етекшиси болган. Каерде ислесе де, ол оьзининъ исин уьйкен яваплык пан юргисткен, оьзгелерден де намыслы аьрекетти талаплаган. Бай аьрекетлик сулыбы яне тувган авылында кереккенде, авылдаслары ога Х.Кумуков атлы КСП-ды басшылавды сенгенлер. Яне зегенли уста авыл хозяйстводы оьрлендируьвге коьп куьшин салган. Сондай енъил болмаган, яваплы аьрекетликлерде аьр бир токтасын, аьр ойын эм соьзин юрегиннен оьткерген Борис Булатуков йогары кеспилиликтинъ, намыслыктынъ уьлгиси болган. - Мине бир йыл болды аьлемет танъ, алал, зегенли аьдем - Борис Ажиатаевич Булатуков яшавдан тайганлы. Эм онынъ акында оьз эскеруьвлерим мен боьлиспей болмайман, неге десе, кайсы яктан алып карасанъ да, ол оьзининъ йогары аьдемшилик касиетлери мен сукландырмай болмайтаган эди - сулыплы басшы, ийги ян дос, суьйикли ата эм атай, шынты интеллигентли, билимли аьдем болган. Мен оны ман куллыгым бойынша рас болганман. Бизди, язув сулыбымыз (почерк) ийги болган кызларды, маглуматларды ярастыр