IIБИЗИМ ВОГАН КОМЕНСКИИ) )

Эскеруьвлер... Кайдай узакка аькетпеге боладылар олар аьдемди, кайдай йыйы кепте олар кувандырып, кайгыртып, туьрли сезимлеримизди козгап, бизди йоклайдылар. Болса да, аьр кайсымыз эскеруьвлер аркалы яш авы м ы зды нъ айырым кесеклерин, юрегимизге баа коьринислерин эске туьсирмеге болатаганымыз уьшин Кудайга муьсиревлимиз. Мине, Аталыкты коршалавшыдынъ куьнине багысланып, мектебимизде озган байрам да менде энъ ярык, йылы эскеруьвлерди уянтты. Амалламада тарихлик эм культуралык маьнелиги болган коьплеген материаллар кулланылдылар. Боьтен де, мектептинъ окувш ы лары ны нъ Уллы Аталык кавга йылларында халкымыздынъ яшавында болган энъ кайгылы вакытларды инсценировкалар аркалы коьрсетуьвлери сезимлерди козгады. Сосындай амалламалар Аталыкты коршалавшыларга эм йигитликлерининъ маьнелиги кем болмаган тыл куллыкшыларына сый беруьв болады. Асабалардынъ эсинде атлары оьмирлерге калган коьплеген белгили йигит ердеслеримиздинъ санында Али Апасович Казанлиевтинъ де аты занъырады. Юрегим сыгылып, авырганын сездим, бирден онынъ келбети коьз алдымга келди. Али Апасович Икон-Халк авылында тувган. Ол атаанасыннан эрте айырылган эм нагашакас! i антербияланган. 1911 йылда ети йыллык мектепти кутылган. Авыр сынавларга толган онынъ яланъаяк, ашлык, кайгылы балалыгы кылыгын шыныктырган, ама юрегин катырмаган. Ол куллыксуьер, коьп затты билмеге суьйген, танъ, кимнинъ де керексинуьвине явапламага аьзир болган бала болып оьскен. Яш авдынъ кыйынлыкларына шагынмага суьймеген. Кавга басланганда, яс аьдем кайтип болса да фронтка кетпеге каьрлеген. Ама бактысы баскаша туьзилген. Оны кыскартылган окытувшылар курсыларыайткан хабарлары меним эсимде калганлар - «пожаркада» каравылшы болып куллык эткенлери, тагы да туьрли балалык кытымырлыклары акында. Али Апасович йыйы кепте меним абайым Айбикеди, белгисиз йок болган деп саналган йолдасы Алямнынъ анасын, йоклаган, онынъ карындасына эм эки инисине карав берген, колыннан келген ярдамын эткен. Окытувшы оьз дослыгына алал болып калган. Мага онынъ колында окымага буйырган. Коьз алдымда турадылар мектепте окыган йылларым, Али Апасовичтинъ Аталыкка уьйкен суьювди эм шынты патриотлыкты тербиялап озгарган кызыклы тарих дерислери. Эсимде Али Апасович пен онынъ оьлуьвиннен алдын йолыгысканым. Уьйине кирип келгенде, мени ашык юзи мен кызы Лиза йолыкты IIБИЗИМ ВОГАН КОМЕНСКИИ) ) на окувга йибергенлер эм оны кутылган сонъ, 1943 йылдан алып Али Апасович Икон-Халк авылынынъ мектебинде окытувшылык ис аьрекетин баслаган. Сол заманга немецлер Кавказдан кувылган эдилер. Аьле де уьйкенлер санына кирмеге уьлгирмей, ол окытувшылык йолына берк аяк баскан эм сол йолдан таймаган. Али Апасович, эш те, окытувшы болып яратылган болар эди, неге десенъ тез арада коьплер онынъ аьлемет зегенли яс аьдем болувы акында айттылар. Ога баьриси де тартылатаган эдилер, кими кенъес излеп, кими биринши яшав дерислерин алув уьшин. Окытувшыдынъ бас касиети аьдемсуьерлик эди. Кыйынлыкты, ашлыкты, сувыкты сынап, ол оьзине сенилген балалардынъ яшавын енъиллетпеге шалыскан. «Баска кисидинъ кайгысы» деген анълам ога келиссиз болган. Али Апасович меним нагашакам Алям Умарович Кикичев пен, Шахар-Заде Абдуловна, Раиса Абдул-Кадыровна Кумратовалар ман эм авылдынъ тагы да баска балалары ман окыган. Онынъ нагашакам акында эм атасынынъ пешине озгарды. Пеши артык ис кабинетине усайтаган эди. Баьри ерде китаплар, колязбалар, куьнделиклер... Диванда, уьстине яюв ябып, онъайлы орынласкан Али Апасович Л.Толстойдынъ «Война и мир» китабын кызыксынув ман окыйтаган эди. Мен болсам, оны оьзин яман сезген вакытта коьрмеге корккан эдим. Бир такыйкадан биз романнынъ уьстинде, онда коьрсетилген маьнели маьселелер, мектеп яшавы эм баска затлар акында кызыклы хабарластык. Мен бала заманымдагындай, бу акыллы, оьз исине шет-кыйырсыз алаллыгы болган, тыс келбети ярасык эм ишки ярыгы сезилген интеллигентли аьдемге сукланып карадым. Меним окытувшым, меним насихатшым, досым, меним нагашакам Алямнынъ алал йолдасы,кайтакыл орынды Сиз меним юрегимди бийлеген экенсинъиз! С онъалы кка ол мага: «Аьдем аьр дайым оьзининъ уьстинде куллык этпеге, оьрленмеге керек, сол заманда мараз да арт таяды. Китаплар окув эм белсинли яшав келбетин тутув аркалы мен буьгуьнги ясыма келгенше акылымнынъ дурыслыгын саклаганман», - деди. Мен болсам, «эм юрегинъиздинъ ийгилиги мен», деп ишимнен ойландым. Али Апасович яшав йолын сый ман оьткен, коьп зат этпеге етискен. Онынъ ис аьрекети бизим Правительство ман йогары белгиленген. Аталыкка 55 йыл кызмет кылувы бизге оны «бизим ногай Коменский» деп атамага ызын береди. Оьмирлик эстелик сага, меним Окытувшым!