Россельхозцентрни КъЧР-де управлениесини къуллукъчулары айтхандан, быйыл къачда республиканы Къобан районуну бир энчи мюлкюнде гардош джыйылгъан сагъатда Россельхозцентрни къуллукъчулары, ишни юсю бла къарай барыб, гардош кюени табхандыла. Гардош кюе гардош бла кюрешген фермерлеге, элледе, шахарлада джашаб гардош салгъанлагъа бек къоркъуулуду. Ол аман, заранлы зат гардош тюб этген, ёсген заманда да, ёсюмлюкню къазыб, джыйыб, асырагъан сагъатда да кёб къоранч салады. Аны ууакъ къуртлары, асыралгъан гардошну бир эки айны ичине адам ашамазча этиб, чотдан чыгъарыргъа боллукъдула.
Гардош кюе гардошдан сора да помидоргъа, шибижиге, баклажаннга, тютюннге, декоратив эмда башха тюрлю ёсюмлюклеге да заран саладыла. Ала ёлюб къалмай, джайылыб барадыла.
Къышха дери сабанлада, бачхалада ёсюмлюклеге заранлыкъларын келтириб, къыш асыралгъан гардош бла ишлерин этедиле. Эшикдегиле, ёсюб къуртла болгъанла эмда куколка кёзюулеринде тургъанла джерде 5-7 сантиметр теренликде къалыб кетген гардошну, башха затны тюбюнде турадыла.
Гардош, башха зат 5-6 градус джылылыкъда асыралса, ол болумда кюе джайылалмагъаны, кёб болалмагъаны себебли, андан аз заран джетеди.
Кюе гаккы себген урлукъ гардошну джерге салгъан сагъатда, кюе топуракъгъа тюшюб, джайылыб башлайды. Гардошну башы ёсюб чапыракъла этселе, аланы басхан кюе, чапыракъланы ичи бла джолла этиб, заран салады. Чагъыб бошаб гардош этсе неда аны асырагъан сагъатда гардошланы юслеринде къара тамгъала кёрюннюкдюле. Ала гардош кюени гаккылары, ууакъ къуртлары болгъан джерледиле.
Россельхозцентрни Къарачай-Черкесияда филиалыны къуллукъчулары чертиб айтхандан, гардош кюени къурутур ючюн бу ишлени этерге керекди:
эртде джетген гардош салынса, анга кюеден заран аз джетеди;
гардош салгъан сагъатда эринмейин урлукъну иги айырыргъа керекди. Кюеси болгъан гардошну джерге салыргъа болмайды;
гардош 15 сантиметр неда андан теренде салынса, анга кюе джетмейди. Не ючюн десенг, кюе теренде джашаялмайды, ёлюб къалады.
гардош талай къаланса игиди;
гардош сабанны неда бачханы тёгерегинде болгъан аман хансланы, ёсгенлери сайын, бирин да къоймай, дженгил къурутургъа керекди. Паслённга, кёбдюреуюкге (дурман), мынгыланнга (белена) артыкъ эс бёлюрге тыйыншлыды;
гардош башла саргъалыб къуу болсала, чалыб къоратыргъа неда бир джерге джыйыб джандырыргъа боллукъду. Андан сора гардош ыйыкъны ичинде къазылса игиди;
джыйылгъан гардошну кесилгенин, чиригенин да къоймай, бачхадан, сабандан терк къоратыргъа тыйыншылыды. Алай этилмесе, гардош машокланы ичлеринде болса да, гардош кюени гёбелеккелери аны ийисинден билиб, 1-2 сутканы ичинде бачхадан кетерилмеген гардошха гаккыла салыргъа боллукъдула;
битим джыйылыб бошалгъандан сора, джер 20-25 сантиметр теренликден сюрюледи;
гардош 4 градус джылылыкъда асыралады.
Заран келтирген бу аман затны гардошда болгъаны бла къалгъанын билир ючюн иш этиб къуралгъан феромон къабханла салыргъа боллукъду. Аланы сабанланы къыйырлары бла, джерден ёрге 40-50 сантиметр мийикликге чыгъарыб, агъачла уруб чырмайдыла. Бир феромон къабханны кючю 30 кюннге джетеди. Алада гардош кюе болса, къысха заманны ичинде, анга колорад къамыжакъдан дарман къуяргъа керекди. Алай 10-15 кюнден къайтарылыб этиледи. Бир препарат 2-3 кереден кёб хайырландырылмаса игиди.
Гардош ёсюб бошагъандан сора, аны къазарны аллы бла, гардош кюени гёбелеккелери кёб учхан, къуртлары дженгил ёсген заманда, битоксибациллин неда лепидоцид деген биология препаратла
хайырландырылсала игиди. Ала кючлюдюле кюени гёбелеккесин, гаккысын, къуртун да дженгил къурутадыла. Бир гектар джерге 3-4 литр кетеди, 6-8 кюнден джууулады. Андан сора да урлукъ гардошну асырагъан сагъатда, анда гардош кюе болгъаны билинсе, 10 литр суугъа 100 грамм лепидоцид къуюб, гардошланы ол сууда 7 минут джибитирге керекди, андан сора кебдирирге болады.
Гардош кюе дженгил ёлюб къалмагъан, джайылыб баргъан аман затды. Андан къутулур ючюн тюрлю-тюрлю мадарланы, амалланы биргелей хайырландырыб кюреширге тыйыншлыды.
Лепшокъланы Хусеин.
Комментарии