ЭЛИНЕ, ХАЛКЫ НА АЛАЛ ЭДИ

«... Яхшы этсем, яным меним куванып, Мен оьзимди наьсиплидей коьремен...» (Суюн Капаев). Уллы ногай язувшысы Суюн Капаевтинъ ятлавында айтылгандай болып, савлай яшавын, билимин, бай сулыбын Эркин-Юрт авылынынъ тагы да бир алал улы, ногай халкы арасында уьйкен сый тапкан Ануар Аскербиевич Алабердов яхшылык этуьвге багыслаган эди. Бизге, редакциядынъ куллыкшыларына, тек янъыларда, Янъы йылдынъ алдында оны ман тар айкасып, Ануар Аскербиевичтинъ макалаларын газетадынъ бетлеринде баспалавды тергеп турганларга, онынъ акында «эди...» деп айтпага айлак авыр. Ясы уьйкеннинъ йылы шырайы, юмсак соьзлери, куьлемсиреви эм кажавламалары энди де узак заманды яшавымыз бан, айкасувымыз бан байланыслы болаяк, коьп йылларды сол дослыгымыз уьзилмеек деп коьрип турамыз. Оькинишке, савлай дуныяды бийлеген авыр мараз арамыздан халкымыздынъ ийги элшилерин «сувырып» алады, оьмирлерин кыска этеди. Сол акыйкатлык пан унаскымыз келмейди, бу затка юрегимиз ыйнанмайды эм ыйнангымыз да келмейди... Сонъгы бир неше йылды Ануар Аскербиевич савлай яшавы бойында спортта, тренерлик исинде йыйган бай кеспилик сулыбы ман боьлисуьв мырат пан оьзининъ ойларын макалаларынынъ сыдыраларына «тоьгетаган» эди. Газетадынъ бетинде онынъ макалалары баспалансалар, тап балалардай куванатаган, оьзи Россиядынъ журналистлер Союзынынъ агзасы болып, спорт маьселелерин коьтеретаган макалалардынъ авторы болганы ман да оьктемсийтаган эди. Белгилемеге тийисли, Ануар Аскербиевич тек спорт темасына язып калмай, аьле ногайдынъ тарихи мен, халк авызлама яратувшылыгы ман, тили мен кызыксынатаган эди. Алдыды алып айтайык, узак йылларды Казахстан еринде яшаган эм ислеген ердесимиз, эки халктынъ ортак маданиятлары, адабият асабалыклары акында да макалалар язган. Журналистика спорттан баска онынъ тагы да бир суьйикли каьри болган. Сонынъ уьшин болар, ол узак йыллардан бери «Ленин йолы», сонъ «Ногай давысы» газетасы ман оьзининъ язув оьнерин байланыстырган. Соьйлеген соьзинде де, язган макалаларында да А.Алабердов авылларымызда спорттынъ коьплеген туьрлилери янланаягына, оларды оьрлендируьвге терен маьне эм эс берилеегине куьшли сенетаган эди. Ануар Аскербиевич Алабердовтынъ яшавы балаларды, яс оьспирди тербиялавга, оларда савлыклы яшав келбетин, спортка суьювди кеплевге багысланган. Яслайыннан оьзи спортты айлак суьйген ердесимиз сол суьюв алавын балалардынъ да юреклеринде тутандырып, авылдасларынынъ арасында спорт суьювшилердинъ бир неше аркаларын оьстирген. Ногай халкынынъ келеектеги бактысы акында тынышсызланувын ясырмаган ясы уьйкен колыннан келген баьри затты этпеге аьзир эди. Спорт дуныясына А.Алабердовтын . йолытувган-оьскен Эркин-Юрт авылынынъ ясыл куьйизли майданларында, авыл шетиндеги тогайлыкларда, оьзиндей яс балалар ман футбол, волейбол ойынларын ойнавдан, кыс шагында буздынъ уьстинде хоккей «согысларыннан» басланган. Оьскен сайын спорт пан кызыксынувы беркип барды, эм командадынъ капитаны кебинде ол мектептинъ, совхоздынъ сыйын яклап, дослары ман бирге конъысы Кочубей районында, Невинномысск каласында йолыгысларда катнасып турды. Бу затлар акында Ануар Аскербиевич уьйкен рахатлык пан оьзининъ эскеруьв макалаларында язган. - Спорт пан кызыксынып мен сыйлы авылдасымыз, Уллы Аталык кавгасынынъ катнасувшысы Салехжан Заляндин мен тар айкаскан сонъ баслаганман, - деп оьзининъ балалык шагы акында эскеруьвлеринде Ануар Аскербиевич хабарлайтаган эди. - Кавгадан яралы болып кайткан ясы уьйкен Эркин-Ю рт авыл библиотекасын басшылайтаган эди. Ол «Советский спорт», «Спорт ойынлары», «Шатрашлар», «Физкультура эм спорт» деген баспа амалларын йыятаган, оларда кызыклы макалаларды, дурбатларды коьрсететаган эди. Ол оьзи де спортты суьйгендей, баскаларда да кызыксынувды тувдырып билетаган эди. Сол кызыксынувым савлай яшав-бактымга терен синъди. Орта мектепти кутылган сонъ Ануар Аскербиевич Аьскер сыдыраларында кызмет кылган. Элимизге эрлик борышын толтырган ердесимиз Ростовтынъ педагогикалык институтына окувга туьскен, онда ден карувлык культура бойынша окытувшыдынъ кесписин алган. Оьзининъ кеспилик КЧР сыйлы тренери А.А.Алабердов сып, СССР алдышылыгында биринши орынды алган, Совет Союзынынъ 16 энъ ийги командаларынынъ санында финалда катнаскан. 1995 йылда тувган Элине кайтып, Ануар Аскербиевич Карашай-Шеркеш Республикасында, а коьплеген ci насларды уйгынлаган. Солардынъ санында «Черкесск» эм «Ногай давысы» газеталары ман бирге уйгынлаган сынаслар аз тувыл эдилер. Газеталардынъ кубоклары уьшин чемпионатлар да айлак кызыклы эм «исси» болып озатаган эдилер. Ануар Аскербиевичтинъ билими, бай сулыбы тувган авылынынъ администрациясын басшылавда да кереккен. Оны Эркин-Юрт авылынынъ басшысы этип сайлап, авылдаслары тувган авылынынъ бактысын, авылдасларынынъ маьселелерин шешуьвди сенган. Яне «янъылык» болып кайткан бурынгы ойын яс журналистлерде уьйкен кызыксынувды тувдырган эди. Ол аьле Ногай районынынъ мектеплеринде де окувшылар арасында тогызкумалак бойынша сынасларды озгаратаган эди. Яшавынынъ коьп йылларын Казахстан еринде спортты оьрлендируьвге багыслаган ердесимиз юртымызга кайткан сонъ да бу кардаш республика ман байланысларды уьзбеген, «Дослык» деп аталган халклар ара турнирлерди уйгынлаган. Казах спортшылары ман йолыгыслар, олар ман айкасув бизим редакцияда да озатаган эдилер. Конаклар Ануар Аскербиевичти терен сыйлавларын коьрсететаган, онынъ аьр бир кенъесине, маьнели маслагатларына уьйкен эс беретаган эдилер. «Оьзи де янып, баскаЭЛИНЕ, ХАЛКЫ НА АЛАЛ ЭДИ аьрекетин ол балалар тренери болып баслаган. Сонъ тербияланувшыларыннан «Юлдыз» командасын туьзген. Бу команда бес кере Карашай-Шеркеш Республикасынынъ чемпионы, уьш кере «Ленинское знамя» газетасынынъ, бес кере «Ленин йолы» газетасынынъ кубогынынъ иеси болган. Ануар Аскербиевич сол йылларды эске туьсирген вакытларында, онынъ коьнъилленгенин, юзинде куваныш эм оьктемлик саьвлелери «яйнаганларын» сезбеге болатаган эди, неге десе бу иске ол янын-канын аямай каьрлеген, авылдасларын футбол спорты бойынша алды сыдыраларга шыгарган. Бактысынынъ «канатлары» ердесимизди 1976 йылда Казахстанга алып кеткенде, ол футбол бойынша тренер, сонъ Казахстаннынъ Каракиян районынынъ балалар-яс-явка спорт школасынынъ директоры болган. Он йылдынъ ишинде онынъ тербияланувшылары Мангистау областининъ бир неше кере чемпионлары болганлар. Олардынъ коьплери областьтинъ йыйылма командаларынынъ санында республикалык сынасларда катнасканлар. Уста тренердинъ тербияланувшылары тагы да коьплеген спорт турнирлеринде, сонынъ санында халклар ара турнирлерде - СССР-дынъ эм Казахстан Республикасынынъ чемпионатларынынъ енъуьвшилери болганлар. А.А.Алабердов 1988­ 1989 йылларда Черкесск каласынынъ «Нарт» футбол усталар командасынынъ тамада тренери болып ислеген. 1989 йылда Ануар Аскербиевич яне Казахстанга кайтып, «Мунайши» футбол школасын басшылаган. Оннан баска Ануар Аскербиевич арбитр кебинде де етимисли аьрекетлеген. Он йылдан артык заманды ол СССР чемпионатларынынъ тоьрешилигинде болган. Суьйтип, А.А.Алабердов етпистен артык футбол ойынларынынъ тоьрешиси болган, «Халклар ара класслы тоьрешиси» деген оьрметли атты юргисткен. Сонынъ санында тек Казахстаннынъ юртларына тувыл, аьле Баку, Тбилиси калаларында да болган. 1990 йылда Ануар Аскербиевич басшылаган команда зоналык сынасларда катнагенлер.1995 йылдан алып 2002 йылга дейим Ануар Аскербиевич Эркин-Ю рт авыл яшарлык юртын басшылаган. Яшавынынъ сол шагы да А.А.Алабердовтынъ кайнавлы эм туьзуьвшенлик ислерге толы эди. Уста спортшыдынъ юртымызда спорттынъ туьрлилерин оьрлендируьвге шалысувы акында айтканда, онынъ уьйкен косымын да белгилемей болмайды. Суьйтип, Ануар Аскербиевич бурынгы ногай ойыны - «Тогызкумалакты» янландырувга да коьп куьшин салган. Бу ойынды ол балалар эм яс-явка арасында яйылдырмага шалыскан. Бир неше кере Ануар Аскербиевич теле-радио эм газета журналистлери арасында тогызкумалак ойыны бойынша сынасларды да уйгынлаларды да яндырып билген» сыйлы ердесимиз спортты, савлыклы яшав келбетин яс оьспирдинъ бир неше аркаларында тербиялаган. Спорт устасынынъ шалысувлары белгиленмей калмаганлар. 2014 йылда Ануар Аскербиевич Алабердовка «Карашай-Шеркеш Республикасынынъ сыйлы тренери» деген оьрметли ат берилген. Бу йогары атка ол суьйген кесписине алаллыгы ман, халк арасында спортты яйылдырувы ман тийисли болган. - Ануар Алабердов пан мен эртеден таныс болган эдим. Яслыгымызда биз оьз футбол командамыз бан авыл-авылда сынаслар, йолыгыслар озгаратаган эдик. Сол заманда Ануардынъ спорт пан, футбол ман «янып», сол каьрге янын беретаганын коьрдик. Мен практикады Эркин-Юрт авылында оьткен шакта биз ювык досластык, коьп айкастык. Сонъалыкта ол оьзининъ савлай яшавын да спортты оьрлендируьвге, халк, яс-явка арасында яйылдырувга багыслаганын коьрдик. Айткым келетаганы сол, ол тек спорт пан кызыксынып калмай, ногайдынъ келеектеги бактысы уьшин де тынышсыз болатаган, яс-явкамыз окымыслы, билимли, тербиялы болганы уьшин яны авырып туратаган эди. Ануар-досым ногай халкынынъ тарихи мен, бурынгы эпослары ман, маданият асабалыкларын тергев мен де каьрлейтаган эди. Казахстаннан келсе, биз оны ман коьп затлар акында айкасатаган эдик. Ол миллетимиздинъ тарихи, бурынгысы акында саьатлеп соьйлемеге болатаган, суьйтип те тувган юртын, халкын куьшли суьетаган эди. «Тогызкумалак» бурынгы ногай ойынын Ануар бизим юртымызда да янландыраяк болып, бу ойын уьшин такта ясамага тилек пен келген эди. Онынъ ясалувына айлак куванды, сол ойын ман балаларды, яс аьдемлерди эм ясы уьйкенлерди кызыксындырмага болаягы оны айлак коьнъиллендирди. Шынты интеллигентли, билимли, уста тенъимнинъ яшавдан кешуьви юрегиме айлак бек тийди. Узак йылларга созылган дослыгымыз, йылы айкасувлармыз акында, элбетте, бир-эки авыз соьз бен айтып болйыллык намыслы иси уьшин коьплеген Сый грамоталарга эм савгалавларга тийисли болган. А ь е л д е А л а б е р д о в уьш балады оьстирдилер, аьвлетлеринде куллы ксуьерлик, йогары аьдемшилик, яшавда тийисли орынды тавып, ямагатка пайда аькелуьв касиетлерин тербияладылар. Балаларынынъ баьрисине де йогары билим бердилер. Дурбат согув янына якын каьр болган тувнъышлары Арсен оьзининъ усталыгы ман атын тек кыралымызда тувыл, аьле онынъ тысында да айттырады. Онынъ аьлемет дурбатлары тыс кыралларда эм россиялык конкурсларда эм фестивальлерде коьрсетиледилер, йогары орынларга тийисли боладылар. Ануар Аскербиевичтинъ экинши улы Альберт те йогары окув отанын кутылып, инженерАнуар Алабердов айтувлы вратарь Ринат Дасаев пен Штшшят ттш маяк. Суьйген ислерине, Элине халкына алал, зегенли аьдемлер юз йылда бир тувадылар, демеге болаяк. Оькинишке, авыр мараз арамыздан сондай патриот, ашык юрекли, йогары эдаплы аьдемлеримизди аькетеди. Ануар-досымнынъ яткан ери ярык болсын! - деп уьйкен оькинишлик пен эскереди Ануар Аскербиевичтинъ ювык тенъи, Черкессктинъ балалар суьвретлев мектебининъ басшысы, РФ маданиятынынъ сыйлы куллыкшысы Юрий Баубекович Карасов. А ьел оьркенлери мен берк дегенше, Ануар Аскербиевичти яшав бойында онынъ ян досы Женя Аминовна демевлеп келген. Яслык шакларында аьел туьзип, олар «яшавдынъ кемесин» анълавлыкта, татымлыкта алып келдилер. Женя Аминовна кесписи бойынша окытувшы савлай яшавын авылдынъ, сонъ Черкесск каласынынъ балаларына билим берип келген. Сулыплы, уста окытувшыды ис дослары да, балалардынъ ата-аналары да терен сыйлайтаган эдилер эм буьгуьн-буьгеше де сыйлавларын_ билдиредилер. Йогары категориялы окытувшы, ис ветераны Женя Аминовна Алабердова коьп динъ кесписин алган. Яслардынъ экеви де аьел туьзгенлер, балаларды оьстиредилер. Карындаслары Света эки вузды кутылып, сулыплы специалист болган. Алабердовлардынъ балаларынынъ баьриси де окувларын кызыл дипломга кутылганлар, каерде де атларын мактав ман айттырганлар эм энди де айттырып келедилер. «Анасыннан коьрген тон пишер, атасыннан коьрген ок йонар» дегенше, олар йогары интеллигентли, билимли, оьз кеспилерининъ усталары болган ата-аналарынынъ ийги коьриминде аьрекетлеп яшайдылар. Алабердовлардынъ йиенлери де оьзлерининъ етимислери мен кувандырадылар. Аьдем яшавдан кешсе де, онынъ халкына эткен пайдалы ислери, зегенли ойлары, ямагат арасында тапкан уьйкен сыйы эст еликке калады лар. Ануар Аскербиевичтинъ аты, ярык келбети разылыклы авылдасларынынъ, юзлеген тербияланувшыларынынъ, оны билген, таныган баьрисининъ юрегинде оьмирлерге калаяк. К.НАИМАНОВАДОБАГОВА. Дурбатлар аьел альбомыннан алынганлар