Актуально Как защитить свои данные на Госуслугах от мошенников СКФО Школа креативных индустрий появится на Ставрополье СКФО Началось строительство школы программистов у озера Ак-гель СКФО В Северной Осетии в 2024 году появятся прямые авиарейсы в Нижний Новгород СКФО Сельхозкооперативы в КБР набирают популярность

АТЫ КАЛДЫ ХАЛКЫНДА

08.04.2021 140
АТЫ КАЛДЫ ХАЛКЫНДА
Бу йылдынъ 4 апрелинде белгили суьвретши, оьнершилик аьрекетши, халкымыздынъ маданиятын оьрлендируьвге уьйкен косымын эткен, миллети уьшин канын-янын аямаган бавырдасымыз Сраждин Самадинович Батыров 70 ясына толаяк эди. Ол Дагестан Республикасынынъ Тарумов районынынъ Вышеталовка селосында 1951 йылда тувган. 1971 йылда Дагестаннынъ М.А.Джемал атлы художестволы училищесин кутылган. РФ суьвретшилер Союзынынъ агзасы, Дагестаннынъ саниятынынъ сыйлы аьрекетшиси С.Батыров республикалык, зоналык, савлайроссиялык выставкаларынынъ катнасувшысы болган. Ногай халкынынъ зегенли улынынъ яшавы, оькинишке, эрте уьзилди, ол 1992 йылдынъ 12 апрелинде яшавдан замансыз кешти. Буьгуьн биз Сраждин Батыровтынъ оьнершилигин ийги билген эм тергеген, айтувлы искусствовед Татьяна Павловна Петенинадынъ онынъ акында макаласын баспалаймыз. АТЫ КАЛДЫ ХАЛКЫНДА Аьр халктынъ маданиятында артында тек суьвретши, шайир, композитор тувыл, а оннан да уьйкен зат болып калатаган атлар бар... С раж дин Б аты ров... Онынъ аты аьр ногай, аьле оны ман таныс болмаган аьдем уьшин де маьнели. Ама тек ногай уьшинме? Батыров пан эм онынъ яратувшылыгы ман рас болган аьр аьдем, дагестаншы болсын яде онынъ эскизлери бойынша Москвада кийим тигуьв фабрикасында «Айланай» уьшин кийим тиккен орыс кыскаяклылар болсын, яде Махачкалада окыган индия студентлери, онынъ ашыклыгына, алаллыгына, онынъ коькирегинде ялын болып янган отына сезимсиз калмаган. Эм арбатын яшав бойынша ол юрегинде Батыров пан адымлаган... Ол бу затка калай етискен? Билмеймен. Аьше, ол айлак артист касиетли, яркын, суьйдимли болган, аьр дайым кайсы ямагаттынъ да эс этуьвининъ орталыгында болган. Ама, менимше, онынъ инсанлыгын белгилеген ол зат тувыл эди. Энъ маьнелиси, Сраждин Батыровты кеплеген, ога аьдеттен тыскары аьллерде яшамага куьш берген - ол оьз халкын уьйкен суьюви эм онынъ анъ-анъламлык куьшлерине сенимлик. Соны ман биргесине ол йогары соьзлерди айтпаган, керисинше, ногайлардынъ касиетинде болган кайдай да бир баскалыклар акында кажавлама кебинде айткан. Ол кисесиннен бурынгы «шынъ-кобыз» саз алатын шыгармага эм мутылган анъды ойнап эситтирмеге, кайтарып болмас йылувлык пан ногай бесик йырын йырламага, биювди коьрсетпеге болатаган эди. Эм баьри затты да енъил, зегенли, бир кыйынлыкларсыз этпеге болатаган э д и . С .Баты ров оьзининъ яшавда орынын эрте сезген - оьз халкынынъ бактысы уьшин токтавсыз каты кайгылы болувы эм ога кызмет кылмага ак юреклик шалысувы. «Сиз домбырадынъ йырын эситкенсинъизбе, ол не зат акында йырлайтаганын эситкенсинъизбе? Сиз тынълап карашынъыз эм шоьлдинъ сеслерин, атлардынъ давысларын, ердинъ, кумнынъ, язлыктынъ эм коьгоьленнинъ ийислерин сезеексинъиз. Элге эм халкка суьюв калай уьйкен! О, меним аявлы эм каьрип халкым! Айташ мага, кайда сенинъ соьлегинъ, кайда сенинъ ярасыклыгынъ, кайда сенинъ аьвелгинъ, айташ мага... О, халкым меним, сен домбырадынъ янын неге муттынъ, оны неге эситпейсинъ? Бир йыл озар, эки йыл озар, бес йыл озар, эм ер юзинде домбырадынъ йырлары, юрек йырлары калмаяк. Айташ, кайдай курманлык этпеге керек, мен не затка да барарман!». Ким болган ол, Сраждин Батыров? Суьвретшиме, этнографпа, сазшыма, хореографпа? Ол бу аьр бир тармакта кеспи устасы эди, а оннан баска ол тагы да коьп затты этип билген, ама сол коьп баска затлар халктынъ аьдеттеги яшавы ман эм маданияты ман байланыслы эдилер. Эм ол аьр дайым ногайлардынъ бир заманларда бай эм ийги маданиятынынъ бузык кесеклерин сакламага, миллеттинъ ойшыллык эсин анъ-анъламлык уйкысыннан уянтпага, куьнделик яшавга рухын кайтармага шалыскан. Суьйткенде, ол ярыкландырувшы болган, бизим заманларда мутылаятырган анълам. Дурыс, ол зегенлигининъ коьп яклылыгы ман эм анъ-анъламлык куватлыгы ман кайбир халкта бир неше юзйыллыкта бир туватаган аьлемет инсан болган. Эм тап сол, халкка айлак керекли, миллет сакланмага керек шакта яшаган. Суьвретлев - онынъ яратувшылыгынынъ айырым туьрлиси, онынъ айырым суьюви болган. С.Батыров биринши кеспили ногай суьвретшиси болган. Ол 200- ден артык шыгармадынъ, этюдлардынъ эм эскизлердинъ авторы, оларда ол тувган юртын эм халкын эжуьвлеген. С.Батыровтынъ суьвретлеринде биз тек ногайларды коьремиз. Олар эрлер эм кыскаяклылар, яс оьспирлер эм балалар, картлар эм яс кызлар, олардынъ тоьгерегинде шоьл, ногай авылы, ногай уьйининъ коьриниси. Уьйининъ балшык согылган иргесининъ касында куьнге кыздырынатаган куртка, уьйдинъ тоьбесинде наьртуьк кептириледи («Куьзде»); ногай шынъ аяклардан шай ишуьв вакытында асыкпай айкасатаган кыскаяклылар («Конакта»); миллет кийимлерин кийген, шоьлде бурынгы «аьдет биювин» бийийтаган яс кызлар - мине Батыровтынъ дуныясы. Ама аьле булай куьнделик коьринислерде де суьвретши яшавды терен философиялык анълавга дейим коьтериледи. Ногайлардынъ аьдеттеги яшав кеби аркалы суьвретши халктынъ анъ-анъламлык маьнесин коьрсетеди. С.Батыров оьзин «эльгезер» деп атаган. Соьзсиз де, онынъ суьвретлери - олар заманлар эм аралар бойынша кыдырувлар: биринши балалык эскеруьвлериннен («Балалык шактан алып», («Эскеруьвлер куйыны») бурынгы аьдетлерге дейим «Келиншек», «Аьдет биюви», «Меним биювим»), 17 оьмирдинъ япон шайири мен йолыгыстан («Танъ атты, Басесан») ногай авылынынъ соьлеги зам ангы яшавына дейим («Куьзде», «Кызыл байрагы ман шавып бараятырган кызалак», «Эртенги атлар») эм оьзгелер «Уялардынъ оьксизлиги», «Кийизди басадылар», «От писиредилер», «Ортеке»). Дурысын айтканда, С. Батыровтынъ яратувшылыгында заман эм юруьв маьселеси - искусствоведение мен тергелмеген айырым тема. Шоьл, куьнге куьйген ер, шоьл ийислерине толган ава Батыровтынъ суьвретлев оьнершилигине туьслер туьрлилигин билдирдилер. Соннан себеп онынъ саргылт-ясыл туьслерде язылган суьвретлери танылувлылар. Сраждин Батыровтынъ яратувшылыгынынъ аьлеметлиги онынъ булай амаллары ман авыр, логикалык ойшылыкка берилмейтаган затларды берип билуьвинде. Бу онынъ тыскы яркыравында, саниятта модалы агынлар ман бир абытта турувга шалысувы тувыл. Ол суьвретшидинъ ер юзинде баьри тири янды суьюви, булай затта ийгиди коьрип билуьви. Суьювлик пен ол коьгоьленди, кийик оьсимликлерди, айванларды, домбырашы Абубекеровадынъ зегенли юзиндеги аьр бир тыртыкты шалысып суьвретлейди... Бу драматизм мен биргесине Батыровтынъ дуныясы келисуьвли. Мунда сыхырлы орман саьаржи Албаслы яшайды, бирин-бири суьйгенлер авада ушадылар, яс балалар яланъаяк йылы батпак сувлардынъ ишинде шабадылар, а кыскаяклылар кийиз басадылар яде оьтпек саладылар. Бу булай куьнделик, ама туьрленгисиз баалыклар дуныясы ... эм аьле оьзининъ кайгылы шыгармаларында да суьвретши бизге сенимликти калдырады. Белки, Баты ровты нъ дуныяга караслары ман онынъ суьвретлев усталыгынынъ тагы да бир аьлеметлиги байланысл! болар: аьдеттеги сувык туьс пен ол баслапкы йылы, аьле исси затларды да - куьннинъ ярыгын, куьйген шоьлди, тувган ерине эм онынъ аьдемлерине оьзининъ суьювлигин коьрсетип билуьви. Сраждин Батыров тек зегенли суьвретши болып калмайды. Оьз халкынынъ тарихин эм маданиятын ийги биле келип, бурынгы ногай йырларын эм биювлерин суьйип, узак йылларды ногай материал маданият шыгармаларын йыйып, ол туьзилуьвининъ булагында турган «Айланай» фольклор-этнографиялык ансамбли уьшин кийимлер эскизлерин туьзген. Ама онынъ кызыксынувларынынъ эм миллет маданиятларын билуьвининъ туьрлилиги уьйкен болган себепли, онынъ кийимлер эскизлери соьлеге дейим де «Лезгинка», «Вайнах», «Дагестаннынъ халкларынынъ йырлары эм биювлери» ансамбли, Каракалпак йыр эм биюв ансамбли уьшин соралув ман пайдаланадылар. Ногай суьвретлев школасы акында айтпага аьле де эрте болар. Ама бир затты белгилемеге болады: онынъ негизлери салынган, оьрленуьв йолы белгиленген. Эм биз аьр дайым онынъ булагында турганды - Сраждин Батыровты, биринши ногай суьвретшиди эсимизде саклаякпыз. Т
140 просмотров


Комментарии

Написать
Комментарии >



Подписывайтесь на RIAKCHR в Одноклассниках Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “ВКонтакте” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “Telegram” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный