АТАЛГАН КАР ДАШ

Уллы Ат алы к каега йылларында немец оккупантлары ман согыскан аьскерш илердинъ тарихлери бирееди де сезимсиз калдырмайдылар. Балалардынъ эм совет халкынынъ бактылары акында хабарларды коьзяссыз тынълап болмайды. Кавгадынъ эм суьргиннинъ баьри кыйынлыкларын оьзлери басларыннан кеширген балалар буьгуьнги куьнде эсли аьдемлер болганлар, ама олар оьзлери оьткен авыр сынавларды энди де эслеринде саклайдылар. 1942 йылдынъ октябрь айы. Бир неше айдан бербетин тавлы районлардынъ ю ртлары нда нем ецлер баекыншылыкларын бардырадылар. Тоьгерек якта бузгыншылык, хозяйстволар аьлеизленгенлер, халк туьнъилген. М ылтыготтынъ ийиси тоьгерекке яйылган эртениклердинъ бирисинде, арбасына пишен тиеп, авыр кайгы ойларга коьмилген карт тавлы йол ман бара эди. Яшавды коьрген аксакал Хурзук селосыннан Азрет Бостанов болган. Юрек авырувы ман ол фронтка кеткен арслан таьризли, йигит, таьвекелли авылдаслары акында ойлай эди. Баьриси бир болып, тувган Элди коршаламага кеткенлер. Олардынъ арасында Азреттинъ уллары да, йиенлери де эм булай, коьз алдында оьскен конъысы яслар да бар эдилер. Авылда тек кыскаяклылар, куватсыз картлар эм балалар калган эдилер. Оьзининъ авыр ойлары ман ол Карлытавдынъ туьбине етти. Бирден немецлердинъ соьйлевин эситти. Карт сескенип, йолдан таса ерге тайды эм ясыртын тавысларды эситкен якка йылысып барды. Бир неше аьдем алдыларында каты тоьбеленген аьскершиди кувып баратаган эди. Онынъ кийими канга боялган, бетинде азаплавлардынъ ызлары коьринетаган эдилер. Аксакал тешкерип карады, есирге алынган айлак яс аьдем эди. Оны узактан кувып аькелетаганлары коьринетаган эди. Немецлер оьзлерин артык кыйнамага суьймей, йолдан тайып, ясты атып оьлтирмеге токтастылар. Автоматтынъ кыска атылувлары эситилдилер, оннан сонъ куьлки эситилди, биреви авыз кобызда анъ шыгарды, баскасы хабар куйды. Суьйтип, йыр йырлап, бир-бирлери мен кайгысыз хабарласып, немецлер аьри кетип бардылар. Олар коьзден тайган сонъ, Азрет аьскершидинъ касы на ш апты. Тизине шоьнъкип, юреги согама экен деп, коькирегине басын салды. Юрегининъ согувын эситип, ол онынъ коьзин ашты. Ясты каты азаплаганлары коьрине эди. Азрет ясты аркасына коьтерип, янга аькетти эм аркасына яткыстып, эсине келгенин сакпады. Суьйтип, ол коьпке дейим олтырды эм ястынъ эсине келмеегин анълады. Сол заманда наьсипсизди коьтерди эм арбасына салды эм уьстин шепкени мен ябып, ян-ягына коркынышлы карап, йол алды. Элбетте, оны кошарга аькеткен болса ийги эди, ама яралыга онда карав бермеге кыйын болаяк, деп Азрет ойланды да, ясты оьзининъ уьйине аькетти. Ол каранъалык туьскенди саклады эм кешки намаздан сонъ авылга етти. Азрет уьйининъ арт бетине янасып, таса йоллар ман, оьлимге етпеге аз калган ясты колына алып, уьйге аькетти. Ярдамга ян косагы Айшатты шакырып, аьдемлерден таса ерде, котанда аьскершиге орын аьзирледилер, ястынъ канга боялган коьйлегин шештилер эм пешке тасладылар. Аьскершидинъ яраларын ювып, Айшаттынъ коьгоьленнен эткен эгетпесин ягып, оны орынга салдылар. «Бу кешеде оьлмесе, врачты шакырарман», деп ойланды Азрет. Бир кесек заманнан сонъ, яс уянды. Наьсипке, немецлер ястынъ азаплардан оьлгенине сенип, ога коьп куьллелер шыгармаганлар. Яралартерен болсаларда, суьеклери сав эдилер. Экинши куьн яс аьдем бираз эпке келип, оьзининъ хабарын айтты. Ол 214-нши мотострелоклар полкында кызмет кылган, олар Баксан (Кабарты-Балкар юрты) тавларынынъоьзенинде согысларды бардырганлар. Ети йигерпи, уста красноармейшилерден туьзилген разведка куьби Карашайдынъ кырларына йиберилген. Куьптинъ туьзилисине Керуьв Осетиядынъ Фиагдан селосыннан ягын анълаганда, яслар эки куьпке боьлингенлер. Бир куьп Баксан оьзени ягына, полктынъ командирине етуьв мыратта, йол алган, экинши куьп олардынъ йолын коршалав уьшин калган. Ама аьскершилер узакка кете алмаганлар, Михаилден баскалары сол ерде оьлгенлер. А оны яралы болып, есирге алганлар. Ясты бир неше куьн азаплаганлар, ама оннан бир билдируьвди де алаялмаганлар. Тамамында эки нацистке Михаилди атып оьлтирмеге тапшырганлар. Сол заманда оны Азрет тапкан. Оьзининъ эм аьелининъ кавыфсызлыгы ман санаспай, Азрет хатыны ман яралы аьскершиди оьзлеринде калдырып, карав бергенлер. Азрет куллыгы ман кеткен вакытта, онынъ йиени Ансар келип, аьскершиди караган. Бир-эки куьн озган сонъ, Азрет капилестен авырып, яшавдан кеткен. Ансар эм яралы Михаил уьшин бу йойым бек авыр болды. Сол заманда Ансар амапсыздан ясырынган аьскерши акында анасы Бийбеге айткан. Фронтта ян косагын янъы йойган Бийба сезимсиз калмады. Ол Ансарга оьзине сол саьатлей билдирмегени уьшин урыскан эм коьзясланып Михаилге келген. Сол куьннен алып, ол Айшатка аьскершиге карав бермеге ярдам этип турган. Суьйтип, Михаил Айшатка эм Бийбага тап тувган кардашларындай болган.