Актуально ПСБ более чем в два раза нарастил кредитный портфель МСБ в Карачаево-Черкесии 80 лет Великой Победы В КЧР прошел патриотический автопробег Актуально На защиту Родины – по зову сердца, – Артур Кулов СКФО Более тысячи бродячих животных пристроили в приюты в 2024 году на Ставрополье СКФО В Дагестане промышленное производство выросло на 1,8% за 2024 год

АСЫЛ ОЙЫ АСЫЛ ТАСТАЙ К О Ь Н Ъ И Л Т У Ь П Т Е т о п к ы й д ы • • •

25.03.2019 367
АСЫЛ ОЙЫ АСЫЛ ТАСТАЙ К О Ь Н Ъ И Л Т У Ь П Т Е т о п к ы й д ы • • •
Юреклерди бириктирген ногай тил, Ана суьт пен сен синъгенсинъ каныма. Ана тилим, басты тоьмен иемен, Сени минен мен дирекпен халкыма. Асан Найманов. Сосы соьзлерде кеплестирилген калемдасымнынъ оьз халкын куьшли суьюви, колына калем алдырып, халкы, онынъ тили, дерья-денъиздей кенъ шоьли, ягасында тувып оьскен Йилиншиги акында яз дел кыстайды. Эне сол сезим онынъ юрегининъ туьбинде асыл тастай дайым толкыйды. Макаламды калемдасымнынъ тувган тили акында язган ятлавыннан бир шувмакты келтирип баслаганымнынъ тагы бир себеби - бу аьдем яслайыннан оьз бактысын ногай тили мен байланыстырган. Оьз ногай тилинде давдай халкынынъ аьвелгиси, буьгуьнгиси, аьдемлери, аьдетлери, тенъ-дослары, анасы акында язады. Ана тили аркалы ол халкына оьз атын журналист, шайир кебинде айттырды. Кайсы шайир да колына калем алып, ятлавлар язып баслаганында, ол биринши сыдыраларында анасын куьшли суьюви, ога разылыгы акында язбага суьеди. Калемдасым да энъ де баслапкы ятлавларынынъ бирисин анасына багыслаган: Мен билемен: ана деген - еннет ян, Ана суьтин акламаган боларма? Ана соьзин юрегининъ туьбинде Сакламаган аьвлет алал балама? Хабарым ашык юрекли, таза, туьз ниетли калемдасым Асан Найманов акында. Айтайым, оьз тилине, халкына уьйкен суьювди Асанга ана суьти мен анасы синъдирген. Асандай кадирли аьдем акында язбага да суьесинъ, юрегинъде болган энъ де ийги сезимлерди тоькпеге асыгасынъ. Асан энди де яс - сосы куьнлерде ол 35 ясына толады. Ама яс болса да, бу яс калемдасым акында айткандай зат бар. Асаннынъ журналист болып кепленуьви де, шайирлик сокпагына биринши адымын эткени де «Ногай давысы» газетасынынъ журналистлерининъ коьз алдыларында оьткен. Уьйткени, Асан-досымыздынъ «Ногай давысында» куллык этетаганлы он бес йыл болды. Ол да оьз кебинде мереке. Асан газетамыздынъ редакциясына аьле Карачаевсктинъ оькиметлик университетининъ филология факультетининъ студенти болганында келген. Базнасы батып, басдегенде Асан меним кабинетимнинъ эсигин ашып кирди. Яс аьдем мен коьп соьйлестик, онынъ соьзиннен ол аьле кишкейиннен оьз ана тилинде язбага суьетаганы акында анъладым. Университетке туьскенше де, Адил-Халк авыл мектебинде окый турып, А.Найманов газетага калемининъ астыннан шыккан ятлавларын йиберетаган эди. Сол ятлавларды биз «Ногай давысынынъ» бетлеринде «Калемди сынав», «Окувшыларымыздынъ яратувшылыгы» дегендей рубрикалар ман баспалайтаган эдик. Университетте окыганында да яс аьдем газетамызга язувын токтатпады. Редакторымыз Алтынай Атуова Асан Наймановтынъ йигерин йыкпады, язбага суьетаганын анълап, тилегин кайтармады. Окувына заочно кепте окымага коьшкенинде де, редактор яс журналистке аьр яклы демев этпеге шалысты. Яс калемдасым сенимди акламага каьрледи. Баж ары м лы , битпир яс аьдем тез арада оьзин окувшыларга суьйдирди. Яс журналист газетадынъ окувшыларынынъ хатлары ман ногай авылларында болып, хатлардынъ авторлары ман йолыгысатаган эди. Окувшылардынъ буйымлары ман коьплеген яваплы аьдемлердинъ, чиновниклердинъ эсиклерине согылатаган болды. Суьйткенде, газетамызга туьскен эш бир хат та явапсыз кал маган. Кайсы газета да окувшылардынъ хатлары ман, окувшылардынъ айкасувлары ман куьшли экенин Асан тез анълаган. Йыллар ман яс журналисттинъ язув шеберлиги оьрлене барды. Таьвекеллиге нур явар дегенше, Асан оьз болымлыгын газетадынъ баьри жанрларында сынамага шалысты. Сонысы ман биргесине калемдасым ятлавларынынъ тематикасын да байыта берди. Кайдай ятлавын да Асан коьнъил туьбинде толгатып, сонъ бирден куьшли толкын соккан кебинде дуныяга эндиреди. Онынъ ятлавлар язув дуныясында тоьр орынды тувган, оьскен авылы, онынъ табиаты, эстеликли ерлери, аьдемлери тутады. Уьйкен аьвлет суьювин шайир тувган Адил-Халк авылына багысланган ятлавларында коьрсетеди. Кишкей меним Аьдилим, Тувган-оьскен еримсинъ. Ший талымнан эр эткен, С ы йлат ы п билген тоьримсинъ, - дел язады Асан «Аьдилим» деген ятлавында. Авылына коьрсеткендей суьюв соьзлерин шайир ногайдынъ суьйген йыл гасы, Ад ил-Хал ктынъ тик ярлары ман «саламласып» агатаган Йилиншиги акында да кызганмаган. Сабаннынъ туьрени бир куьн барып, алтынга согылар дегенше, газетада куллык этетаганлы бес йыл дегенде, журналисттинъ бактысында тагы бир эстеликли зат болды. Белгили журналист, айтувлы балалар шайири, «Маьметекей» журналынынъ бас редакторы Аскербий Киреев тыншаювга кетемен дегенде, журналды яс калемдасы Асан Найманов басшылаганын суьйди. Тап суьйтип те болды, 2009 йылда КЧР Халк Йыйынынынъ токтасы ман Асан «Маьметекей» журналынынъ бас редакторы-директоры этилип салынды. Аьлемет тувылма, Асан-калемдасымнынъ сосы 2019 йылда тагы бир мерекели шагын белгилемеге ыхтыяры бар. Уьйткени, яс аьдем «Маьметекейди» басшылайтаганына да он йыл тол ад ы. Асан 2012 йылда Москва каласында РФ Президенти Владимир Путиннинъ аьр йыллык пресс-конференциясында катнаскан. Оннан сонъ, Москва каласында РИА новости халклар ара билдируьвлер агентствосында сулыбын оьстирип, шаатламады алып кайткан. 2013 йылда яс шайирдинъ ятлавлары «Асыл соьз» деген ногай шайирлигининъ антологиясына эм 4, 5 класслардынъ окув учебниклерине кирген. 2018 йылда Асаннынъ ятлавлары Россия халкларынынъ аьлиги замангы поэзиясынынъ Антологиясына (Москва каласы), оннан сонъ Махачкалада «Халкым уьшин йыр яздым» деген ногай поэзиясынынъ антологиясына киргенлер. Оьзининъ журналистлик яратувшылык йылларынынъ ишинде Асан ногайлар яшайтаган баьри юртларда да болмага, бавырдаслары ман коьриспеге суьйди. Себеби, туьрли юртларда яшайтаган ногайлар «Ногай давысы» ортак ногай газетасын, «Маьметекей» журналын алганларын суьйди. Сол баспа амаллары аркалы бавырдасларымыздынъ тар айкасувларын туьзбеге шалысты. Калемдасымыздынъ сол ойы ой болып калмады. Ол Дагестанда, Шешен Республикасында да, Крымда да, Калмык Республикасында да, Астрахань областинде де болды. Оьзи мен бирге сол юртларда болатаган эстеликли амалламаларга Асан «Ногай давысынынъ» журналистлерин де, юртымыздынъ ногайларынынъ ямагатшылык кеплесуьвлерининъ элшилерин де коьп кере аькеткен. Суьйтип, бес йыл артта меним 75 йыллык мерекем мен байланыста, «Ногай давысынынъ» редакторы Алтынай Юнусовнага окытувшы болып куллык эткен Каршыга (Шешен Республикасы) авылында болмага суьйгеним акында айтканымда, редактор ойымды макул коьрди. Эм 2014 йылда редакторымыз Алтынай Атуова, «Ногай давысы» газетасынынъ журналистлери эки машина ман Грозныйга йолландык. Уьш куьннинъ бойында биз Шелков районынынъ баьри ногай авылларында болдык. Сондай эстеликли йолыгыс озган йылда, Аскербий Киреевтинъ (яткан ери ярык болсын) эм Шерифа Киреевадынъ 80 йыллыклары ман байланыста, Киреевлер куллык эткен Тарумов районында да озды. Сол йолыгысув Асан Наймановтынъ баславы ман уйгынланды. Эне сондай юрек талпынувы ман Асан оьзининъ калемдасларынынъ яш авларында болатаган ийгиликлерди эскеруьвде калгандай этип уйгынламага шалысады. А кайгадер конкурслар, фестивальлер журналист оьнерли балалар уьшин «Ногай давысы» газетасынынъ редакциясында, «Маьметекей» журналында уйгынлайды. А.Найманов токтамай язады. Тек «Ногай давысында» тувыл, онынъ язганлары коьплеген оьзге баспа амалларында да шыгадылар. Соьз уьшин, «День республики», «Вестник Карачаево-Черкесии» газеталарында, «Маьметекей», «Лашын», «Байтерек» журналларында. Яратувшылык йылларынынъ ишинде калемдасымыздынъ кол астыннан уьш ятлавлар йыйынтыгы шыккан. Олар - Оьмирлердинъ тынысы», «Сизинь уьшин, балалар», «Соксын юрек». Калемдасымыздынъ эткени белгиленмей калмады. Яратувшылык яшавында тапкан етимислери уьшин А.Найманов Карашай-Шеркеш Республикасынынъ Парламентининъ, КЧР миллетлер ислери, коьлемлик коммуникациялар эм баспа бойынша министерствосынынъ Сый грамоталары ман, оьзге министерстволардынъ Разылык хатлары ман савгаланган, 2013 йылда «Россети России» конкурсынынъ лауреаты деп танылган. 2015 йылда «Соьздинъ устасы» деп аталган конкурста «Энъ де яс эм оьткир калемли журналист» деген номинацияда енъуьвши болган. А ь д е м ге кайд а й да оьнершилик болымлыгы, коьбинше, асабалык кебинде ата-анасыннан коьшетаганы илмиде коьптен белгили. Табиаттынъ сол аьлемет нышаны Аждаут Найманов пан Нина Кубановадынъ оьнершилик болымлыкларын Аллах олардынъ сынъар аьвлети - Асанга бергени йогарда айтканымыздынъ шааты. Асаннынъ атасы Аждаут - белгили ногай язувшысы, баьленше китап л ардынъ авторы. Асан кишкейиннен анасынынъ язбага суьетаганын, «Ленин йолы» ман айкасатаганын коьрип оьскен. Нина Кубанова Адил-Халк авылында йырма бес йылдынъ бойында почтальон болып куллык эткенинде, «Ленин йолы» газетасына коьп язатаган эди. Кыскаяклы авылдынъ ийги аьдемлери акында суьйип язган. Эрши коьринислерди де коьрсетпеге ташанмаган, газета аркалы сол коьринислердинъ тайдырувларына етиспеге шалыскан. Тек билдируьвлерди тувыл, авыл хабаршымыз халк авызлама яратувшылыгыннан йыйган затларын да, багыслав ятлавларын да йиберген. Сондай белсинлиги эм газетага этетаган косымы уьшин, редакция Н.Кубановады штатта болмаган хабаршыларынынъ сыдырасына алып, ога шаатлама да берген. Сол затлар акында аьвелги авыл хабаршымыздынъ 70 йыллыгы ман байланыста «Ногай давысында» баспалаганмыз. Анасынынъ мерекеси эстеликли болып калсын уьшин, Асан коьп шалысты. Нинадынъ газетамызда баспаланган затларыннан китап та шыгарды, Эркин-Халк авылынынъ Маданият уьйинде Нина Кубановадынъ мерекели ийгилигине тувганлары, авылдаслары йыйылган эдилер. Асан Н айм ановты нъ аьелинде болган эстеликли кешлик акында газетамызда язганмыз. Ама озган затты кыскаша кайтаралайтаганымыздынъ себеби йок тувыл. Асан анасынынъ юрегине етпеге, мерекеси эстеликли болсын уьшин, аьвлеттинъ анасына алаллыгын коьрсетпеге суьйдик. Эш те, Асандай янавырувлы, алал, бавырмалы аьвлет аз болар, десем янъылыс болмас. Нина да караган коьзим деп улын да, онынъ косагы Зульфияды да, йиенлери Марат пан Маликады да уьйкен ана суьюви мен суьеди. Асанды эм онынъ аьелин кезуьвли ийгиликлери мен ак юректен кутлаймыз. Оьмиринъ узак болсын, табынышларынъ атынъды тагы да бек оьрметлеп айттырсынлар. 
367 просмотров


Комментарии

Написать
Комментарии >



Подписывайтесь на RIAKCHR в Одноклассниках Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “ВКонтакте” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “Telegram” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный