Бусагъат заманны джангы хауасы адам улугъа не къадар аслам джоюм этерге, аны да-муну да алыб, керекли зат тюл эсе да, миллетдеча болур ючюн кюрешдиреди. Ай медет, ол джоюмланы этерге бир бёлек адамны къарыуу, ачхасы джетгенликге, асламысы джетишдиралмай, джамагъатны арасында джарлы кёрюнебиз деген къоркъууда къралдан ёнгкюч ачха (кредитле) алыб, капекни сомгъа джетдиралмай джашайдыла. Бир къауум адам а банк бёлюмлеге кредит излеб амалсыздан барады.
Бюгюнлюкде хар атламда тюрлю-тюрлю банкланы бёлюмлери, ууакъ финанс компанияла (микрофинансовые компании), ууакъ кредит берген компанияла (микрокредитные компании) эркиндиле. Ёнгкюч ачха бла байламлы болмагъан, финанс джаны бла джорукъланы толу ангылаялмагъан адамла аланы бир-бирлеринден хазна айырмайдыла. Артыкъ да бек ачыкъ халда урунуб, айына къаллай бир хайыр тюшгени таза белгили болмагъан адамлагъа кърал тутхучлукъ этген банкладан кредит алыр мадар табылмайды. Амалсыз болуб тургъан адам а себеб излеб къайры да барады, берлиги-аллыгъы кёзюне кёрюнсе, къол салгъан кесаматда не джазылгъанын толу окугъан къой, бир тизгинин окъуб да айланмайды. Аллай сансызлыкъны ахыры уа асламысына учсуз-къыйырсыз борчла, сюдле, закон-джорукъ бла сыйырылгъан мекямла бла бошалады…
2020-чы джылны ал кюнлеринден башлаб, кредит бериуню джорукълары танг кесек тюрленнгендиле. Джангы джорукъла адамланы хыйла кредит бериучюледен джакъларгъа деб къуралгъандыла.
Эресей Федерацияны Ара банкыны Къыбыла баш управлениесини Миллет банкыны Къарачай-Черкес Республикада бёлюмюню тамадасыны орунбасары Тоторкъулланы Эльверагъа тюбеб, джангы законну, кредит, ёнгкюч ачха алыуну джорукъларыны юслеринден хапар сордум.
- Эльвера Сеит-Умаровна, кредит бериуню джангы джорукъларыны юслеринден «Къарачай» газетни окъуучуларына толу хапар бир айтсагъыз.
- 2020-чы джылны аллындан, РФ-ны Банкыны башламчылыгъы бла, бир джыл кёзюуге дери алыннган гитче кредитлени бериуде джангы джорукъла ишлеб башлагъандыла. Алайды да, энди адам гитче кредит алса, анга этилген къозлауну, пеняны, башха къошакъланы ёлчеми кредитни ёлчеминден 1,5 кереден кёб болмазгъа керекди.
Чертиб айтыргъа излегеним: ол тюрлениуле джангы закон кючюне киргенинден бери ишлеб башлагъандыла. Ары дери алыннган кредитле ол замандагъы кесаматлагъа кёре къаллыкъдыла.
Джангы тюрлениулеге къуру банкла болуб къалмай, ууакъ финанс организацияла (МФО), кредит берген кооперативле (КПК), ломбардла, эл мюлкчюлеге кредит берген кооперативле (СКПК) да бойсунургъа керекдиле.
Эресейни Банкыны борчу ууакъ кредитле бериуде адамланы эркинликлерин джакълауду.
- Сиз гитче финанс организацияланы (МФО) сагъындыгъыз. Алай а ала да талай тюрлю боладыла. МФО бла МКК-ны (гитче кредитле берген компания) башхалыкълары неди? Адамла аланы эки къауумуна да ышаныб, ёнгкюч ачха алыргъа боллукъмудула?
- Айхай да, аланы башхалыкълары уллуду. МФО-ну кесини энчи капиталы болургъа керекди. Аны ишине РФ-ны Банкы къарагъанлай, аудит тинтиуле этилгенлей турадыла. Сакъланыугъа 1,5 миллион сомдан аз алыргъа эркинликлери джокъду МФО-ланы. Айхай да, аллай бир ачхасы болгъан адам финансладан иги хапарлыды.
МКК-дан аллай бир джууаблылыкъ изленмейди. Тегаран, бир бёлек артыкъ ачхасы болургъа керекди. Алай а ачханы сакъларгъа къуру аны къурагъан адамладан алыргъа боллукъду. МКК берген кредитни ёлчеми уа МФО бергенден аз болады.
Адамгъа бир къысха заманны ичине кесек ачха ёнгкюч керек болса, ол къайсы бир МФО-гъа да барыргъа боллукъду. Алай а кёз къарангы этиб, кесаматха къол салырдан алгъа, анда не джазылгъанын эс бёлюб окъургъа кюрешигиз. Сиз сайлагъан МФО кърал реестрни тизимине киргени бла къалгъанына да эс бёлюгюз.
Ууакъ кредитле берген компанияланы асламысы кредит бериуню керти излемлерин кесаматда гитче харифле бла джазадыла. Аны адамла окъумайдыла, окъургъа излегенлени да компанияны къуллукъчулары ашыкъдырыб, кёз къарангы этдириб, къол салдырадыла. Ол излемледе уа, кредит алыргъа излеген адам юйюн залогга салады. Ачханы къозлауу уллу болгъаны амалтын, 10 минг сомну ахыры талай миллион сомгъа дери джетеди.
- Адамла мекямларындан, аллай хыйла мадарла амалтын, къуру къалгъанларын кёб кере кёргенбиз. Джангы законлагъа кёре адамны джашагъан мекямы хыйла бла къозлаугъа ачха берген къауумладан джакъланныкъмыды?
- Айхай да! 2019-чу джылны аууз-герги (октябрь) айыны 1-ден башлаб, адамланы джашагъан мекямларын залогга алыб кредит берирге къуру уллу банкланы, МФО-ланы, тюрлю-тюрлю кредит кооперативлени эркинликлери барды. Аланы барыны толу тизими Дом.рф деген кърал компанияны сайтында барды. Алай а, иш иеси ишчисине мекям алыргъа ипотека береме десе, анга тыйгъыч боллукъ тюлдю.
Ууакъ финанс компанияла залогга къуру коммерциялы мекямланы алыргъа мадарлары барды.
- Сора адам кредит алсам, юйсюз къалыб кетерме да, деб къоркъмазгъа боллукъмуду?
- РФ-ны Банкы алай болмаз ючюн къолундан келгенни аямай этиб кюрешеди. Алай а былайда чертерге керекли бир зат барды. Ачха керек болуб, хыйла компаниягъа ёнгкюч ачха излеб баргъан адам, кеси биле-биле мекямын залогга салгъан, кесаматха къол салса неда кесин алдатыб, эс бёлюб окъумагъанлай, юйюн сатханыны юсюнден кесаматха къол салса, закон джукъ бла да болушаллыкъ тюлдю.
Джамагъатдан тилерим: сакъ болугъуз. Неге къол салгъаныгъызны, ашыкъмайын, толу окъугъуз. Ангыламагъан затыгъыз бар эсе, къол салырдан алгъа, къагъытланы юйюгюзге алыб кетиб, билген адамлагъа кёргюзюрге эркинлигигиз барды. Бир мадарыгъыз болуб а ышаннгылы, атлары белгили банклагъа, финанс организациялагъа барыгъыз.
- Эльвера Сеит-Умаровна, тамамлы хапар айтханыгъыз ючюн сау болугъуз, ишигизден къууаныгъыз!
ХУБИЙЛАНЫ Фатима.
Комментарии