ЗГВКВА АТЕНГЬЫЗ ЙАЧIВХАЗ

Амамыр бзазара апызкъьаз, хIуагIа рыцхIагIара ду рызгIазгыз Абашта айсра Ду атурых апны гыларта багъьа акIитI Айсра-Тенгьыз флот. ХIтурых абгъьыцква йшгIархIвауала, асквш 1941, июнь мыз йадахIвуата совет Абджьар Къаруква йрыман айсыга хъвыхIта 276, ауат йрыуата 212 дзыцIахьла йныкъвуз гъбан. АйсыгIв-матросква хъацIара рылата агъа йпшIагылтI. Июнь а 22 Севастополь йгIахъылуашыз анамыца самолетква рмурад гвымха апыркъьатI ауат йырпшIагылыз ачерноморецква. Атенгьыз йхъыз уагIа, йапшым ахысга техникаква, хыхъвшв, фачIвы датша нкъвызгуз ахъвыхIква рпроцент 90 зарар гьырмадзатI, йырхчатI, р-Псадгьыл йшазцIабыргыз гIадырбатI. Лагъь йгьи Балтика флотква рпны къвырльыкъв зхуз аматросква фыррата йгIадырбаз атурых анцIрала йгIалахатI. Ауат архъвква дрылан агвым хъацIа АЙСАН Заудин Паша йпагьи. Ауи асквш 1940 агIан къвырльыкъвхара дызшIыртын, Айсра-Тенгьыз флот далата Абашта айсра Ду гIалагатI. ЙъахIыльчва йрызгIайуаз асальамшвъаква йшгIархIвузла, дызлаз архъв Севастополь ахчара къалата йазгылтI. Ауи йцIыхъвахуз йсальамшвъа Сочи йгIатыцIтI. Йцриква дгIарызцIгIун, айгIайра шгIадраргвануа, ласыла йцришта дгIахъынхIвыхра шигвалу гIайгIвытI. Ауаса асквш 1944 агIан Заудин фырта йхъа шщтIайцIазла атгIачва чIвыуапхьа гIарадзатI. Айсра Айсра-Тенгьыз флот амагIны, амч шдууыз гIанарбатI. Ауи гIаргвынгIвуата Гвым йгIадзынгылыз щардагIвы рбзазара ймайрам, ауаса чIахIра зму аъачIвагIа йапырщылтI, йхIаракIу академияква, аучилищаква йапхьатI, Айсра-Тенгьыз флот апны дара рахIварала къвырльыкъв рхатI. ЦIабыргыта, ауаъа къвырльыкъвхара йырщтиуа сакъта йгIалырхитI. Ауи гвынгIвырапI. Адзхъахь йгьи адзыцIахь атом хъвыхIква урыквчIвата мызпхьадзарала атенгьыз ухъызларныс гьмайрам. ЙгIадзынгылуа чкIвыныргIа йырдырра, рхъа рыладухара атахъыпI йагIвсыз асквшышв й-60–70-хауа асквшква рагIан СССР Айсра-Тенгьыз флот йалаз, Красна Восток кыт йгIадзынгылыз, зкъвырльыкъвхара швапхаз АДЖЬБАКЬ Георгий Асльангьари йпа йгьи ХВЫТI Юрий Альби йпа. Аджьбакь Георгий асквш 1938 агIан Красна Восток кыт дйытI, араъа дгIадзынгылтI. Акыт аквтанай апхьарта дангIалга АйсраТенгьыз флот апны къвырльыкъв йхатI. Зуыс джьауапкIрала йзырхъйуз, нбжьагIвыгIара злаз, зшвапха дууыз, айсра уысква здыруаз абаза чкIвын акомандирква йдырра йалайырхIарныс, дапхьарныс даздыргвышхватI. Йаргьи йпсы йазаргванхаз атенгьыз йынцIра апищылырныс йтахъхатI. Ауи асквш 1960 агIан Ленинград йтагылаз адмирал Макаров С.О. йыхьыз нкъвызгауа, йхIаракIу аинженер-тенгьыз училища дыцIалтI. Ауаъа йапхьаща ъабзийыз ахъазла йазалхыз абльын апны йсурат гIакIыдырцIатI. Аучилища ртшхъварала дангIалга, асквш 1966 агIан Георгий Балтика тенгьыз апароход даквчIвата, старшина чын йымата асквш 1974- дза къвырльыкъв йхатI. Капитан чын йымата йапшым къраль щарда гIамидатI, джьауапкIра ду злаз уыс щарда йырхъйатI. Зуыс йазъазаз, зыхв дууыз, зъанатIа йазцIабыргыз, абаргвыраква йырчвымшвуз ачкIвын йызнымкIва артшхъвагаквала дгIалыркIгIатI. Ауи асквш 2002 агIан атенгьыз дхъыта йхачIвы шйырхъйуз йгвы ашIастI, йынцIра айхIара къвырльыкъв ъайхаз Ленинград апны дыцIарцIатI. ХвытI Юрий асквш 1939 агIан Красна Восток кыт дйытI. Асквш 1956 акыт аквтанай апхьарта дангIалга адмирал Нахимов С. йыхьыз нкъвызгауа Севастополь йтагылу йхIаракIу аучилища дыцIалын, ртшхъварала дгIалгатI. Асквшква 1963–1973 рагIан ЧерномоскIа, БалтийскIа йгьи ТихоокеанскIа флотква рпны къвырльыкъв йхатI, ауи йызнымкIва артшхъвагаквала дгIалыркIгIатI. Асквш 1973 агIан Юрий йызгIвадарала акъвырльыкъвхара нижьхтI. Асквш 1985 агIан адуней йхIваджьтI. ЙхIаракIу аучилищаква йгIарылгата, зынхарабзазара атенгьыз йхъыта йызгаз йырхъазымкIва, Айсра-Тенгьыз флот йапшым архъвква рпны къвырльыкъв рхатI ДЖЬМАКЪВЫЛ ХIасана, АР Зальымхан, ОГВЫЗ Рафаэль, АРАКIАЙ Артур, ИЗМАИЛОВ Артур, КЪЛЫЧ Муъайад, ГIАП Руслан, КЪАХВЫН Эдик, ЕМГIВЫКЪВА МухIамад, НАГАЙ Эдик датшагьи. – Асквш 1980 агIан акыт аквтанай апхьарта сангIалга къвырльыкъвхара шсызшIыртуала швъа гIасадзатI, КъарчачкIвын айсра комиссариат апны «Къвырльыкъв ухарныс абаутахъу?»-хIва йангIасцIгIа, «Айсра-Тенгьыз флот апны» джьауап рыстхтI, – йгIайгвалашвахитI Къахвын Эдик. – Калининград йачвыхъарамкIва атшыбжьараква рымщтахь Балтика флот срылан, сызквчIваз ахъвыхI джьауапкIра ду апщылан, апшыхвраква йырзынхун. АхъвыхI йаквчIваз 350- гIвы хIнадзун, хымызкI адзыцIахь хIыцIан. Польша, Дания, Швейцария ргьагьараква, ймадзаз ахачIвква хIырхъйун. Балтика флот ахв дууын, зымгIва йрапхъан, ауаъа къвырльыкъв зхуз, йапшым ауагIахъаква йгIарылцIыз айщчвата хIабабун, ацацхърагIара хIызбжьан. Сара «мичман» чын сыман. ХIызквчIваз ахъвыхI аура метр 54 йнадзун. Айсра-Тенгьыз флот къвырльыкъв ухарныс дырра бзигьи чхIара дугьи уымазлара атахъыпI. Ауаса ауаъа къвырльыкъв ухарныс чIахIра дупI. Асквш 1972 агIан къвырльыкъвхара йнардасыз Нагай Эдикгьи Мурманск область апны атшыбжьараква данырхъыс, адзы йыцIалуаз К-20 атом хъвыхI даквчIвата пщба-хвба мзы апшыхвраква акIвзыршуз дрылан. Абаза чкIвын йуысхъв йнардзата йъайырхъуз ахъазла йызнымкIва артшхъвагаквала дгIалыркIгIатI. АракIай Артур акыт апхьарта даныцIаз йапшым аспорт квпшыраквала анкъвакъвраква дрылалуан, йызнымкIва апхъагылараква гIатигун. Ауи акIвпI йаргьи арра данызшIырт рахIа йбаргвыз, джьауапкIра ду злаз Айсра-Тенгьыз флот дызрылашваз. Ауи Ленинград область йаланакIуаз Кронштадт аргван адзыцIахьла йныкъвуз ахъвыхI даквчIвата къвырльыкъв йхатI. Архъв знапIыцIаз Лимонов Н. йымачв ацIата чIахIра швъа гIайквнадыргатI, гIван бачIвбара дгIарщтитI. Байкъвыл Мурат Хвсей йпа Санкт-Петербург йтагылу, Айсра-Тенгьыз политехника институт й-4- хауа акурс дгIалган, Севастополь дырщтитI. Ауи адзыцIахь хъвыхIква рпны атшыбжьараква акIвйыршитI. АчкIвынчва атенгьыз йгIарыланацIаз алахIвара пшдзаква йанакIвызлакIгьи йрыцызлуштI, йгIадзынгылуа рыхъазла йшвапхата, згIвадари насыпи рымата сквшщарда адуней лашара йыквызтI, адуней зхIваджьыз рахрат пшдзахарагIатI.