Актуально Рашид Темрезов провел рабочую встречу с управляющим Карачаево-Черкесским отделением ПАО «Сбербанк России» Зауром Джазовым Актуально В КЧР определили лучшего учителя родного языка и литературы Актуально Глава КЧР Рашид Темрезов вручил ключи от 19 новых пассажирских автобусов Актуально «Россети Северный Кавказ» на 7,7 % улучшили платежную дисциплину потребителей электроэнергии в КЧР Актуально В ФСБ России по КЧР рассказали как распознать телефонных злоумышленников 

ЙЫНЦIРА ШАБГАЗ АМАМЫР ДАЗАБАКIТI

16.08.2019 235
ЙЫНЦIРА ШАБГАЗ АМАМЫР ДАЗАБАКIТI
Академик САХАРОВ Андрей Дмитрий йпа йыхьыз адуней шабгула йбергьльыпI. Ауи йдунейпшыща швабыжта йауацIыхын, ажвлара уысква дрылан, наука гIахътIрата йакIвйыршазгьи гьмачIым. Водород бомба гIанзыршаз апхьахьа амамыр рыбагъьарала уыста йырхъйарныс йылшаз гIарпхьадзауата чвахъабага щарда йгьи Нобель йсогIа гIайквнадыргатI. Сахаров Андрей асквш 1921, май а 21 агIан Москва город апны дйытI. Ауи йабаду дюристын, йаба Дмитрийгьи ауи йыщта йырцатI, йан Софиано Екатерина дурымын (гречанка), дунагIва пшвыма гвымчIван. Сахаров Дмитрийи йхъапщыла Екатерини гIвпачва гIадзындыргылуан, дырра шрауашыз йащтата амальква зымгIва гIадрысабапуан, арыпхьагIвчва рунагIва йгIадрайгвунта агIвычкIвынчва адрыпхьун. Андрей математика бзидздзата йдыруан. Москва университет апны аматематика кружок дцун. Й-10-хауа акласс данапхьуз ачкIвын математика дакъвыцIын, физика рыцIа цIолота ййырдыруа далагатI. Апхьарта дангIалга Сахаров Андрей Москва къральыгIва университет дыцIалтI. Абашта айсра Ду ангIалага тгIачвала Ашхабад город йквачра атахъхатI. Афашистква акъраль йантырцах, запхьара назырдзахыз ачкIвын нхара Владимир область дырщтитI. Ауи ауаъа ауагIа рбзазаща шхIатлаз йхъатала даквшахIахатI, йгвы апынгьи хвыртата йанылтI. АчкIвын гврыхва Физика институт йаныргIалыз аспирантура дангIалга «К теории ядерных переходов типа 0-0» темала диссертация йхчатI. Ауи амщтахь Москва энергетика институт апны йынхара джвыквицIатI. Ауи термоядерна абджьар апроект дадынхалуан. Апхьахьаква зымгIвагьи ауи магIын ду шаму гIалыркIгIун. Йнаука унашвачпагIви йари магнит термоядерна реактор апроект лырхтI, анхара ащтала доктор диссертациягьи йхчатI. Апхьахьа шIа ауи азаман агIан сквш 32 ракIвын дызтаз, йгIатгараква гIарпхьадзауата Социалист Нхара а-Фыр хьзы гIайквнадыргатI. Асквш 1952 агIан США йапхъахауата аядер абджьар Тихий океан йаргвану адзыгIвбжьа апны йгIадрысабаптI. Ауи йаджьауапта асквш 1953 Семипалатинск апны йара ауи йапшу абджьар анхара дырхъвыхтI. СССР апны йапхъахауа аводород бомба РДВ – 6с ахьызта йгIацIырщттI. Ауыгьи Сахаров Андрей йгIанйыршаз йрыуапI. ЙащтагIайуаз, рыцIа йагъьта йырпхьадзаз абджьар «Сахаровская слойка» ахьырцIатI. Атермоядерна бомба дадынхалуаз йахъазымкIва ауи Москва энергетика иститут апны астудентквагьи лекция дырзапхьун. Аполитика йгьи ажвлара уыснкъвгагIв бергьльы Фомин Валентин йгIагвалашвахраква рпны йшгIаликIгIазла, «Сахаров Андрей йрыхIазыруаз аводород бомба агIвычIвгIвара рыхъазла шварагIварата йалу ангIайгвынгIвы йдунейпшыща зынла тшапсахтI. Асквш 1963 агIан апхьахьа ауи апш абджьар агIарысабапра дшапшIагылуа йхътIыта йхIватI. Ауи амщтахь авласть органква рынхагIвчви йари ракъыль гьаквымшвахтI. Асквш 1960 йгIашIарышвта КГБ мчыта йцIыхъва йгIатагылтI. Апхьахьа СССР апны ахвитнагIаква рхчарала амгIвайсра апхъагылагIвчва тшрыдикIылтI, диссидентта дырпхьадзауа йалагатI. Асквш 1966 агIан Сахаров Андрей апхьахьата 24-гIв йыцта Сталин дырзахвата амаль шамамла ашвъа мачвы ацIайцIатI. ГIвысквша анцIы ауи йкнига «Размышления о прогрессе, мирном существовании и интеллектуальной свободе» США апны йгIацIцIтI. Ауи амщтахь апхьахьа йакIвйыршуз архъвыхраква раргван дгьрымщтихтI. Ауи азаман йаквшвауата Солженицын Александр дйабадыртI. Асквш 1970 агIан «Московский Комитет прав человека» дагIаджвыквцIагIвхатI. Апхьахьа йгвыбзыгъари йгIатгаракви гIарпхьадзауата «Золотая Звезда» орден йгьи «Орден Ленина» гIайквнадыргатI. Ага ауаса йаъазтынгьи, Сахаров Андрей аядер рхъвыхраква шашIадрысхуашыз дазабакIуан. Ауи йхъапщыла Клавдии йари хгIвысабичва гIадзындыргылтI. ЙанакIвызлакIгьи цIагылагIв цIабыргыта йзалуаз Клавдия Алексей йпхIа асквш 1969, мартI а 8 адуней лхIваджьтI. Сахаров Андрей ауи удын хIатлата йзалтI. Нхартагьи йымахымкIва, зунагIва йгIаджвылымцIуата йджьабуз академик ФИАН (Физический институт Академии наук) нхара дхъынхIвыхырныс йгIайыхIватI. Йаргьи ауи зынла дадгылтI. Асквш 1975, октябрь а 9 Сахаров Андрей Дмитрий йпа амамыр азабакIрала уыста йырхъйаз гIарпхьадзауата Нобель йсогIа гIайквнадыргатI. Асквш 1980 агIан СССР а-Верховна Совет ащаквыргылрала Сахаров Андрей Москва дштырщтуала ахабар гIайдрадзатI. Ауи Горький городла дтыргатI, йкъральыгIва ртшхъвагаква зымгIвагьи йыквырххтI. Апхьахьа йгIванхауата унагIвара дызцалалыз Боннэр Елена дйыцта ауаъа цысквша дбзазатI. Горбачев Михаил СССР данаунашвачпагIвха Сахаров Андрей йуыс шIыцшIыц йалапшхырныс шитахъу зныз ахIвара швъала тшизынайырхатI. Асквш 1986, декабрь а 15 хъвлапныта СахаровргIа рфатар апны телефон щаквдыргылтI. Ащымта Горбачев Михаил ауат телефон дырзасын, Москва йгIахъынхIвыхырныс йшахвиту райхIвтI. Йара ауи асквш декабрь а 23 Москва ЯрославскIа вокзал апны йайззаз акъральгIвчва академик пхата йпылтI. Асквш 1988 агIан Сахаров Андрей СССР а-Наукаква р-Академия а-Президиум даларцIатI, агIвымакъральква дцарнысгьи ддырхвиттI. Ауи гIайрысабапын, академик Америка йгьи Европа гIамидатI. Асквш 1989 агIан Андрей Дмитрий йпа СССР а-Верховна Совет дадепутатта далырхтI. Ауи алачIвараква рпны дгIачважвун, йажва хвы аман, дгвыбзыгъан, зымгIвагьи пIатIу ду йыквырцIун. Асквш 1989, декабрь а 14 анхарта дгIайхын тшпсищауата адуней йхIваджьтI. Академик Сахаров Андрей адуней йхIваджьищтара сквш 30 цIытI. Ажвлара ауи апхьахьа йшизаъу ажвакIла йгьузыхIвушым. АзджьакI бзидздза дырбитI, азджьакI наукала йгIатгаракви жвлара уыста ацIыхъва дызлалхызи гьырзаквыршвум. Ага ауаса йаъазтынгьи, Сахаров Андрей Дмитрий йпа йыхьыз зхъу музей Москва йгьи Нижний Новгород рпны йаныргIалпI, Белоруссия акъральыгIва экология институт йыхьыз ахъхIвалгIапI, ФИАН анашылырта апны йчвахъабага бюст гылапI, Россия ауацIала йапшым агородкви акыткви рпны йыхьыз зхъу аурамква 60 йнадзитI, хIуыжвгIанчIвиква ауи апхьахьа агIвычIвгIвыс йхвитнагIаква йрызгылаз жвлара уыснкъвгагIвта акIвпI дшырдыруа.
235 просмотров


Комментарии

Написать
Комментарии >



Подписывайтесь на RIAKCHR в Одноклассниках Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “ВКонтакте” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “Telegram” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный