Актуально В Карачаево-Черкесию прибыло руководство Федерации кавказских ассоциации из Турции  Актуально Глава КЧР Рашид Темрезов и председатель Общественной палаты региона Елена Ляшова обсудили работу общественного института за последние три года Актуально В Картинной галерее столицы КЧР открылась выставка творческих работ Лейлы Шуковой СКФО В районе имени Путина в Грозном появится мечеть СКФО Благоустройство памятников в преддверии Дня Победы стартовало в Малгобеке

ЙЫМШЫРКЪВАРА АЧВАЛАТШЫЧПАРА ЙАПШIАЙЫРГЫЛТI

15.03.2019 303
ЙЫМШЫРКЪВАРА АЧВАЛАТШЫЧПАРА ЙАПШIАЙЫРГЫЛТI
АгIвгIвы, ажурналист, ауысагIв, ажвлара уыснкъвгагIв ИСКАНДЕР Фазиль Абдул йпа асквш 2019, мартI а 6 сквш 90 йхъыцIуашын. Ауи СогIвым къала апны дйытI. Фазиль йаба асквш 1938 агIан адепортация далашван, акъраль дтыргатI, ауи йтгIачва зынгьи дгьрымбахтI. Фазиль Чегем кыт апны дгIадзынгылтI, йан лъахIыльчва дрыгIзахтI. АчкIвын швабыжта дгвыбзыгъан, апхьарта хьапщ медальла дгIалгатI. Ауи Москва йаныргIалыз абиблиотечна институт апны хысквша данапхьа, Горький Максим йыхьыз зхъу алитература институт дыцIалхтI. Асквш 1954 агIан дахIврала дгIалгатI йгьи гIвысквша журналистта дынхатI. Асквш 1962 йгIашIарышвта Искандер Фазиль Москва апны дбзазатI. Ауи ауысакви ахабаргIвыракви щардата дрыдынхалуан. Асквш 1966 агIан йкъальам йгIахъыцIыз «Созвездие Козлотура» хабаргIвыра апхьагIвчва йырнапIыцIашватI. АгIвыра асценарийла асквш 1989 агIан йахъырхыз афильм акъральгIвчва тшахадыргIвазарныс рылшатI. Фазиль Абдул йпа йгIвыраква «Литературная Абхазия», «Новый мир», «Неделя» гIацIщтраква йрыншвалуан, йроманква «Сандро из Чегема», «Детство Чика», йхабаргIвыраква «Кролики и удавы», «Человек и его окрестности», «Школьный вальс или Энергия стыда», «Поэт», йгIахIвахра щарда знапIыцIашваз апхьагIвчва анцIрала рыгвква йгIартахатI. «Сандро из Чегема» йапхьаз СССР ацензура йшабгаз йгIацIырщтырныс гьрымуытI, йахъарыста «Новый мир» журнал апны йгIаншвалтI. Асквш 1979 агIан ауи США апны Ann Arolor гIацIщтырта абзирала адуней абатI. Ароман гIазквчважвауа Сандро йтурасы абхаз фольклор афырква йраргванпI. Искандер Фазиль йгIвыраква гIазквчважвауа ауысква райхIара Чегем кыт апны акIвпI йъаншауа. Ауи дгIазквчважвауа зымгIва йара йгIайхIвауазшва акIвпI йшгIву. АгIвгIвы йфилософия йапхьалакIгьи зынла йаргванхитI, агIвычIвгIвысагIа, ацIабыргыра, йуагIахъа рцIасква дыргIвоута далитI, йкнигаква бызшва щардала йатаркIтI. Искандер Фазиль йара йхъатала Пушкин Александр, Бродский Иосиф руысара, Достоевский Федор, Тургенев Иван рпроза швабыжта бзи йбун. Ауи дызлагIвуаз урышв бызшвалазтынгьи, Абхазия ауагIаква ракIвын йауацIыхта дгIазквчважвуз. Асквш 1989 агIан Фазиль Абдул йпа Апсны ахьызла СССР а-Верховна Совет дадепутатта далырхтI. Ауи Москва йбзазауа апсыуакви абазакви рахIбачва дрынйалун, йапшым ажвлара уысквала йайкьангьашуан. Апсны йапхъахуз а-Президент Ардзынба Владислав йгIачважваракI апны агIвгIвы йыхъазла араса йгIаликIгIатI: «ХIреспубликала Искандер Фазиль дзымдыруа тгIачвакIгьи гьаъамзапI. Ауи йгIвыраква рпны Апсны атурасы абгата, цIолата йгIайырбатI». Искандер Фазиль асквш 2016, июль а 31 агIан адуней йхIваджьтI. Ауи Москва зтшын дыцIарцIуз Апсны шабгаз джьабун. АгIвгIвы ршIыйарата йылаз гIарпхьадзауата «За заслуги перед Отечеством» хорденкI, СССР йгьи РФ акъральыгIва согIаква, «Честь и Слава» орден гIайквнадыргатI, ауи йыхьыз йачIвакI йахьырцIатI, Апсны акъральыгIва банк йсурат зну рызна ахча гIацIнащттI, йкнигаквала йахъырхыз афильмква 10 йнадзитI, асквш 2017 агIан Абхаз Республика апны акъральыгIва урышв драма театр йыхьыз ахъырцIатI. Москва йбзазауа хIхаквлагIв, аэкономика наукаква рдоктор Агырба Юрий Искандер Фазиль йхъвыцща, йуасаражвра йызнымкIва дрыквшахIатхатI. – Фазиль Абдул йпа швабыжта дгвыбзыгъан. Ауи йхIвауата зны йсагIаз йажваква «АлахI йбзирала сзайгIваджьхуаш лагаракIгьи гьсымчпатI» – анцIрала сгвы йгIатахатI. Асквш 2019, мартI а 6 ауи сквш 90 йхъыцIуашын. Йари сари 10 сквша хIызбжьан, ауаса хIанйапхьадза хIызлачважвушыз хIауан. Сара схаквлагIвчва ауи йыршIыйара йшахагIвазу, йалкIгIата «Сандро из Чегема» бзи йшырбауа анйасхIв швабыжта йджьайщатI йгьи йгвапахатI. Искандер Фазиль йгIвыраква рфилософия цIолапI, йымшыркъващагьи ухъа утанархъвыцитI. ЙалкIгIата сгвы йгIатахатI афилология наукаква рдоктор Эгьдза Назир, Шинкуба Баграт, Искандер Фазиль срыдзхъачIвата дасу йуагIахъа ртурых, рыбызшва, рцIасква рхчара йазынархаз райчважвара. Ауат ражвипхьадза хвы, хъгалра рыман. Искандер Фазиль Москва, Новодевичье нышвынтара апны дыцIапI. Ауи ауаъа асквш 2017, июль а 31 агIан йчвахъабага гIахъыртIытI. Ахъмаштылра митинг апны сгIачважвауата Фазиль Абдул йпа йыршIыйара аурышв литература апны гылартата йаму, Тимирязев Климентий йыхьыз зхъу академия астудентква данрынйа амщтахь сунагIва дшсрайгваз, ауи агIан хIызлачважваз ауысква срыквгIашIастI, – йгIайгвалашвахитI Агырба Юрий. Юрий Исуф йпа йшихIвазла, Искандер Фазиль йыршIыйара аурышв литература апны классика гIаншарапI, йгIвыраква йрылу йызгIваду йымшыркъвара ачвалатшычпара йагъапI. Ауи йкъальам йгIахъыцIыз агIвыраква заманкI ахъыцIпхьадза дрыпхьахлитI. ЙалкIгIата йгIахIвахраква бзи йбитI. «Абазашта» газет апхьагIвчва Фазиль Абдул йпа «Тринадцатый подвиг Геракла» йгIахIвахра йатакIта швгватра азынахIырхитI. ГЕРАКЛ ЙЖВАХХАУА ЙФЫРРА Математикала арыпхьагIвта йыздыруаз райхIарагIв абзазара дукI йаквыргIапсмызтынгьи, йалкIгIата йгвыбзыгъан. Ага ауаса йаъазтынгьи, хIапхьарта математикала арыпхьагIвта йынхуз Харлампий Диогенович ауат дгьрапшмызтI. Ауи Пифагор йапшта дурымын (грек). Ауи апхьара сквш шIыц ахъа хIайрыпхьарныс дгIарщтитI. РыцIа паса йунашвагьи гьхIымгIасызтI, йхъатагьи гьхIымбасызтI. АрыпхьагIв хIкласс апны уызхъыпа амуаш ъадаб зынла йщаквйыргылтI. ХIара ауи аъара тынчта хIчIванта, апхьарта адиректор хIырдата астадион хIцадзищунта хIыгIвни хIыгIвнами ййырдырра ахъазла дгIагIвнапшлун. ХIапхьарта йачвыхъарамкIва йаныргIалыз астадион апны йакIвшуз анкъвакъвраква рагIан, апшыгIвчва рдауыш апхьара сахIат йазарархун. ХIдиректор астадион датша шIыпIакI йыргахырнысла ахIвара швъа аныла-арыла йыгIвуан. Айшыста йсхIвапIта – хIдиректор ахъазыкI дшвун – атопасраква хIырпшырныс лшаракIгьи хIымамкIва хIисапла апхьара сахIат хIыгIвначIван. Ауи зымгIвагьи йыркъычIыз йшляпа уацIаста йгIайхъуырцырныс ушахвитым йапшдзата апхьара сахIат агIвущтырнысгьи гьмайрамызтI. ХIдиректор апхьарта йгIайлуз архъвыхыгIвчва рацкIысгьи азавуч рыцIа дылчвшвун. Ауи лхIаль уадыргIвана зны йгIасырбахпI, ужвы сызквгIашIасуаш датшапI. Харлампий Диогенович акласс дшнашылуаз зынла йдауышвахун. ХIарыпхьагIв мачIкI хIангIахьшвара квырмыш йчпауазшва хIчIвартала хIирайгвун, арасагьи йхIыщтайхIвун: «Принц Уэльский дгIайтI». Аклассгьи хъыччара ду щтIырхуан. Харлампий Диогенович йуыртла дгьдууымызтI, дацIарпххата дгIвычан, цкьата дсан. Ажурнал йахъазымкIва йанакIвызлакIгьи закI аницIауата блокнот хвыцкIгьи йыман. Ауи зынгьи заджвгьи дгьйыквымцIыруазтI, ан-абачва гьгIазшIыйымтуазтI. Рхъвыхра нхара анхIирычпуз акласс ауацIала дгьымнасгIасуазтI, закI ахъирышвтуа тынчта дчIван. ЙахъгIвылгIаз зынла дгIайдыруанта дйылахъыччауа далагун. Ауи ахIатырла, апхьага хIацкIлапшырныс зынгьи хIгьаламгузтI. Зынзамызагьи араса йхIвун : «Авдеенко, Сахаров йтетрадь уапшуамца, ухъа къвычахатI». АпхьагIвчва зымгIвагьи ауи йапшыз амшыркъваща йачвшвунта, йымпIатIауата дасу йхачIвы йырхъйун. Зны сара апынхачIвы смырхъйауата апхьарта сгIайтI. ХIара щыбжьанщтахьла акIвын хIанапхьуз. СахIаткI шатахъыз сгIайын, сыквлагIвчва санрызцIгIа, ауатгьи ахIисап шгIаргвнымгIвыз гIасархIвтI. Сгвы рыцIа йтынчхан, апхьара сахIат йалагандзыкIьа топ сасуа сджвыквылхтI. ХIджвашхан акласс хIаннашылхуаз хвбагIвацала йапхьуз Сахаров сицIгIатI. – АхIисап шпауба? – ЙсырхъйатI, – йджьауапхатI ауи. Ауат адакъикъаква руацIала Сахаров зынла дсчвымыгъхатI, йлактагьи йанакIвызлакIгьи йапшымкIва датшата сыла йгIацIалтI. Ауи азаман йаквшвауата Харлампий Диогенович ашв дгIакIылагылтI, сара гвы йысымтуата апхьага апны ахIисап аджьауап тамамта йшанрымцIазла снапIква счпауа зджьакI схIвауаркIвун. Акласс андауышваха, ауыс зквыз зынла йгIасгвынгIвын, акнига хъызгIвахтI. Сара сацIархIахын, сгвыла схъа сазыгъьуан. ЙсыдзхъачIваз Комаров Адольф швабыжта дпхащагIвын йгьи дтынчын. Ауи ГитлерхIва тшпынхIва йырымтра ахъазла йхъа АликхIва дапхьун, йтетрадь ахъахьгьи ауаса йаницIун. Сара ауыгьи йхачIвы шйырхъйаз гвы асттI. – Гитлер капут, – схIватI сара ауи йлымхIа йтаскIын. Алик закIгьи йымхIвауа тынчта дчIван. ХIарыпхьагIв астароста агъвы йаныз ширыцкьушызла унашва йчпатI. ХIара дауышкI хIхъымгауа йащтагIайуаш хIшазпшуазымца, ашв тшгIанатIын, айъазагIви амедахщи рхъаква гIакIылпштI. – Йхвбахауа «А» ? – рхIван йазцIгIатI. – Момо, – йджьауапхатI хIарыпхьагIв йымгвапхадзауата. – ЙхІызшвыргІва, – рхІван ашв гІадыркІыхтІ. Сара йыздыруан ауат гвыр хІыларцІарныс шырмурадыз. Сара швабыжта йстахъын ауат гІацапахта аурок азбжа агвырлацІара йадыргарныс. – Йхвбахауа «А» класс ъагІвну дсырба ауашма? – сазцІгІатІ сара сгІачважван. – Йдырба, – йхІватІ Харлампий Диогенович йыджьымсакІ мачІкІ йщтІихын. Агвыргъьара пша сгІащтІнапгІан, акласс сгІаджвылшвттІ. АйъазагІви амедахщи сырхьыдзан сразцІгІатІ. – ХIара гвыр гьхІылашвымцІушма? – ЙащтагІайуа апхьара сахІат агІан, – лджьауапхатІ айъазагІв. – Ауи агІан хІара хІацыта амузей хІцуштІ, – схІватІ сара зынла. – Ауаса йанаъазара, йхвбахауа «Б»-ла хІгІалагапІ, – рджьауапхан, хІклассла йнадырхаухтІ. Сара ауат ргІацапахра закІылагьи суыс аламызшва рапхъа тштасрышвын, акласс снапалхтІ. Авдеенко агъвы дкІыдгылата йхатІ пшдзала ахIисап агІвра далгун. «Эх, Шурик, ушгІасхчаз удырында!», – сгвы йгІанагтІ сара. Алик сгІайыдзхъачІвахын, арасагьи дгІасыртшхъватІ: «Молодец, Алик, удерсква йанакІвызлакІгьи йуырхъйитІ!» Ауи йаквшвауата ашв тшгІанатІытI, айъазагІви амедахщи гІашылын, гвыр хІыларцІара шатахъу рхІватІ. – Йара ужвжвы акІвымкІва йанамуашзара, швалагата йшвчпа, щта, – йхІватІ Харлампий Диогенович, лакІла саргьи дгІаспшын. – Авдеенко учІвах! – йгІацицІахтІ ауи йыджьымсакІ хъайгылын. Шурик амел щтІайцІан, дчІвахтІ. ХІарыпхьагІв ажурнал хъигІвахтІ, йблокнот закІ аницІан, йчІварта айъазагІв йылзыгІайырхвиттІ. АхІвссагьи ръамапсымаква зтаз рартмакъ гІахъыртІын йазцІгІатІ. – ДзачІвыйа швыуа зымгІва рацкІыс хъацІара злу? – Ажурнал йшану акьазула швалага, – йхІватІ хІарыпхьагІв. – Авдеенко! ХІара зымгІвагьи хІхъыччатІ. АйъазагІвгьи дгІагвыргъьатІ, ауыс зквыз ага йгІалгвнымгІврыгьи. Авдеенко Шурик ахъвшвква зквгылаз астоль псайспадза дадзхъагылтІ. Ауи йшІахъа уапшрыквын йыгьгвынгІвырамызтІ «гІвба» гІайгра йа гвыр йыларцІара рпны рыцІа йгІалихуаз. ЙсыдзхъачІваз Комаров Алик рыцІа-рыцІа дчвышхун. – Агвыр ауи аъара уампшын, – сйылабжьатІ сара. – Йыгьсылшум сампшыкІва, – йхІватІ ауи рыцІагьи йща йыцІцІын. Алик йкьазу ангІадза дхІазырхахьан, дъацузгьи дыззцузгьи гьйымдырхуазтІ. Агвыр амщтахь дкъарусыздзахан, дкІачІвалтІ. Йылаква анхъигІва, сара самхъацІыртІ: – «ЦхърагІара ласы» гІазшІытра атахъыпІ! Харлампий Диогенович йылаква йрычвгьан дгІаспшытІ. Алик айъазагІв дызлырфгІвышваз дгІанарыцІаран, чІвырхъа багъьала йчІварта дазгІайхтІ, айъазагІвчвагьи джвылцІхтІ. – АпхъанчІви грек мифология йшгІанахІвауала, Геракл жвыгІв фырракІ гІайырбатІ, – дгІалагатІ арыпхьагІв бзиракІгьи уаззмыргвыгъуз быжь щтІакІыла. – ХIкласс йапхьауа махагьакІ ауи йзымырхъйаз йжваххауа афырра хІйырбара йтахъхатІ йгьи йгІайдахІвызшва йаъапІ, – йхІватІ Харлампий Диогенович. «УипшыстІ, ауи зунашва йчпауа ачкІвын йтахъхаз! – сазхъвыцтІ сара, ауасахІвагьи схъагвы амабгъауата. – Геракл шваракІгьи йымдыруата акІвпІ хъацІара шгІайырбаз, – йатаджвыквицІахтІ арыпхьагІв йажва. – Сара зунашва счпауа йфырра йцІыртышра йызгІанагтІ. ХІара ужвыбырг йгІахІхІырдырпІ ауи ашвара йгІалихта фырра згІайырбаз. Сара ахІауа апны шварагІваракІ афгІвы шгІахІаз йгІакІьазызыз счвапсаквала йсыласхІватІ. Ауи сирыхвхвума ухІвауата дгІаспшын, сгІабжьидатІ. – ЙгІахIахIв, щта, уара гвыбзыгъа швпны ахIисап шучпаз, – йхІватІ ауи йылаква йрытшвауа. Акласс шабгаз йгІаншуш рымаджьащахъвата йазпшуан. Сара гвъаджьыгІва сыквта агъвы йангІвылгIаз алсыргата закІ схІварныс схІвынчІазтІхІва, закІгьи гьсылымшатІ. Ауи анамуы Шурик йхатІ пшдзала йаницІаз гвжважвагІвала йсрыцкьауа салагатІ, сайгвгъун ауадгьына йгІаста схІаквым гІанарайшсырныс. – АхIисап апны йшгІанахІвауала, – сгІалагатІ сара, – артиллерийскIа снаряд аласыра, аласыра… аснаряд… Акласс йыгІвназ йцІакІыта йхъыччауа йалагахьан. Ауи анызба рбжьы хъцІата лакъырды сырчпауа ацкІыс «гІвба» гІазгырквын рыцІа йагъьта йспхьадзан, закІгьи сымхІвауа сгылан. – АчІвыйа, чкІвын бзи, артиллерийскІа снаряд угвылшвтма? – йхІватІ Харлампий Диогенович. – Щта, – сгІагвжважватІ сара. – Ауи агІан афизрук уйыхІвата закІ узихапІ, – йгІацицІахтІ ауи гвауата дпшвырхъыччан. Акласс йыгІвначІваз зымгІва ахъыччара йгІахънажвахьан. Ауаъа йгІашІарышвта сара спынхачIвква рырхъйара рыцІа сгватшныта садгылуан, йырзалсхуаз азамангьи рыцІа йщардан.
303 просмотров


Комментарии

Написать
Комментарии >



Подписывайтесь на RIAKCHR в Одноклассниках Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “ВКонтакте” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “Telegram” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный