ЯЗ КУЬНИ НЫЛ АСЫРАР

Сонъгы явынлар ман боьлинген иссиликти кери кайтарып, язгы куьн, ердинъ бувын шыгарып, эртениктен алып кыздырады. Уьйлеге явынлар аькелген салкымлыктынъ ызы да калмады. Ава, man пештинъ алавындай болып кыздырып баслаган. Тоьгеректе тири ян сезилмейди, баьриси де салкын, елемик ерлерде тасаланганлар. Сондай иссиликке де карамай, данъылда, техникадынъ гуьрилдевиннен, аьрекетлик бардырылатаганы сезилетаган эди. Ол анъламлы, быйыл яздынъ исси болувы ман байланыста аслык айырым майданларда эрте пискен эм айырым хозяйстволарда онъыс йыюв куллыклары басланганлар. Белгилисинше, бу маьнели иста республикада биринши болып Ногай эм Адыге-Хабль районларында баслайтаганлар. Бу йол да, аьдеттегинше, Ногай районында пискен аслыкты бастырув басланды. Ол, елемик аькелген явын ман бир-эки куьнге токталды. Ногай район администрациясынынъ авыл хозяйство боьлигининъ басшысы Махмуд Каракаев айтканынша, «Ама ел коьтерилип, бизим кенъесшимиз, булытларды шашкылады эм олардынъ арасыннан йылмайып шыккан язгы куьн оьз исин этти». Булайда белгилеп озайык, районнынъ аграрлык боьлигининъ басшысы ман саьрсемби куьн йолыгысув акында эртерек соьйлесилген эди. - Бизде аслык бастырувды биринш и болып айырым эпшиллер Н.Анапиев эм Г.Битлев баслаганлар. Явын ман боьлинген сонъ куллыклар яне басланганлар. Коьресинъиз, куьн кыздырады, ашыкерде турып болмайды. Ол аслыктынъ писуьвин тезлеткен. Туьнегуьн районнынъ энъ уьйкен авыл хозяйство организацияларынынъ бириси куьзлик бийдайды шалувды баслады. Район бойынша алып Караганда, буьгуьнге 250 гектарга ювык куьзлик бийдайдынъ эм 150 гектардан артык язлык арпадынъ онъысы йыйылган. Кыскасыннан айтканда, авыл хозяйство товар болдырувшылардынъ соьзлерине коьре, куллык уйгынлы басланган эм планлы бардырылаягына шек йок. Cora коьре, ийги онъыслар алувга даьмеленгенмиз, - дейди Махмуд Каракаев. Суьйтип беркитуьв негизсиз тувыл, район администрациясынынъ боьлик басшысынынъ айтувынша, кыс юмсак болтан себепли куьзлик эгинлер корланмаганлар. Савлайына алып Караганда, олардынъ эм язлык масаклы оьсимликпердинъ аьли ийги. Табиат аьллери ман байланыста, явынлардынъ оьлшемине коьре, айырым майданларда онъыстынъ азгана баскаланувы сезиледи. «Айтып озайым, бизим авыл хозяйство организацияларымыз, фермерлер, ийги онъыс алув уьшин эгинлерди азыкландырганлар, химия йосыгы ман отаганлар. Ол, соьзсиз де, оьз пайдасын берген», - дейди М.Каракаев. О нъы сты о ьсти руьв мен биргесине оны толысынша йыйып алмага эм шашпай-тоькпей беженлерге еткермеге эм тийислисинше кептирип, шелтеп сакпавга салмага керек. Сосы соравда токталатаганымыз босына тувыл. Уьйкен авыл товар болдырувшы организацияларда, беркиген фермер хозяйстволарда керекли онъыс йыювшы техника эм аслыкты асыллагандай эм саклагандай амаллары болтаны уьшин, эгиншилик пен каьрлейтаган кишкей фермер хозяйстволары ярдамнан керексинедилер. Сол маьселелер калай шешиледилер? - Соьле куллык этетаган фермерлер эм уьйкен авыл хозяйство организациялары оьз комбайнлары ман пайдаланадылар. А кишкей эпшил хозяйстволары уьйкен товар болдырувшылардан ярдам сакпайдылар яде тилекпери мен бизге келедилер. Онъыс йыюв янъы басланганнан себеп, сондай ярдамнан керексинуьв аьли де йок. Буьгуьнге Ногай районында бес комбайн куллык этеди. Соьлеги шакта олар етиседилер. Онъыс элювийкуллыклары кенъ яиылса, конъысылардынъ ярдамлары ман пайдаланаякпыз. Ога косылып, бизге онъыс йыюв шагында оьз буйымларын ой этетаган эпшиллер де бар. Соны ман биргесине, эгин оьстируьвшилер, болсын олар уьйкен товар болдырувшылар яде орта эм кишкей хозяйстволары болган айырым эпшиллер эм фермерлер данъыл куллыкларын толтырув бойынша оьзлери ара келисуьвликтабадылар, - деп районнынъ авыл хозяйство боьлигининъ басшысы анълатады.- Районда онъыс йыювшы техникадынъ етиспеви сезилеме? - деп соравымызды кенъесшимизге каратамыз. - Сондай керексинуьв, коьбинше аьлде, аслыктынъ шалт эм бир йорыкка писуьви мен, онъысты шалт йыювдан яде оьзге маьнели куллыкларды озгарувдан керексинуьв мен байланыста тувмага болады. Аслыкты бастырув ман ге ярамаиды, ол уьйкен куьш салынып оьстирилген онъыстынъ йойылувына келтирмеге болаяк. Сондай йолларда ярдам керегеди. Айтайым, бизим Ногай районымызда авыл товар болдырувшылары бир-бирлерине ярдамласпага аьзирлер. Кыйынлы аьлге ушыраган ярдамсыз калмаяк. Ол ийги аьдет, деп санайман. Ашыкпап айтканда, техника куллыксыз турмайды, -дейди Махмуд Каракаев эм мысалга белгили эпшил Башир Карасовты келтиреди. Онынъ айтувынша, Башир Карасов демевден керексинетаганларга дайым техника ман ярдам этеди. Сондай соьзлерди техникалары болган оьзге эпшиллер акында да айтпага болаяк. Р а й о н д а б и р и н ш и баьленше юз гектар ерде аслык бастырылган. Аслыктынъ онъыслыгы кайдай экен? айтувынша, канагатландырады, айтпага, «Тохтамыш» СПК-да куьзлик бийдайдынъ биринши болып шалынган гектарларыннан 40 центнер аслык туьскен. Соьле данъылда эки комбайн куллык этеди. Айтайык, олардынъ токтавсыз ислевин аьжетсизлегендей кереги шаклы автокоьлик те бар. Ш оферлар оьз ислерин намыслы толтырадылар. Олардынъ бириси Магомед Кумуков мунда йыл бойы куллык этеди. «Куллыклар тийислисинше уйгынланганлар, куллыксыз турмаймыз, барган сайын аьл ийгилене береди», - дейди шофер, канагатланувын билдирип. Онъыс йыюв куллыклары хозяйствода янъы басланганы уьшин, олардынъ уйгынланувы эсти каратады. Бириншилей, тобан йыйылмайды, аслыкты бастырувы ман биргесине комбайн тобанды уваклап ызанга шашады. Ол оьз семирткиш. Ога косылып, комбайннынъ ызыннан авыр дискли тырнавышлар ман оьсимликлердинъ калдыкларын туврайдылар эм ерди уьстиннен юмсартадылар. Бу иста механизатор Мурат Карасов етимисли бардырады. Тагы да бир затты белгилейик, ызанда боькше мен сув да бар, сабан ман коршалав баразна да салынган. Кыскасыннан айтканда, от шыгув кавыфсызлыгын аьжетсизлевге каратылган амаллар да карастырылганлар. Булайда белгилеп озайык, онъыс йыюв алдында районда МЧС элшилерининъ катнасувы ман от кавыфсызлыгы бойынша айырым йыйылыс озгарылган. Амалламада аслык бастырувдынъ эм оннан сонъгы куллыкларды озгарувдынъ барысында от кавыфсызлыгынынъ талапларын тайгысыз толтырувга айырым эс берилген. - Арпадынъ онъыслыгы да аьр гектарда 30-35центнер болады. Соьле бу оьсимликти бастырув Башир Унаджевтинъ хозяйствосында бардырылады. Ол комбайннынъ артыннан тобанды сыктырувды да уйгынлаган. Ол кезуьвли технологиялык куллыкты озгарувга ызанды аьзирлемеге амал береди. Экиленши, эпшил малшылык пан да каьрлейди, а арпа тобан кара тувар уьшин куьйзевге ийги ем, -д еп Махмуд Каракаев анълатады. Бастырылган баслапкы асыллавды эм саклавды алып Караганда, районнынъ уьйкен авыл хозяйство товар болдырувшыларында эм тебенли фермер хозяйстволарында бу ислерди озгаргандай амаллары бар. Кенъесшимиздинъ белгилевинш е, олардынъ бирлери «Тохтамыш» СПК, «Кардашлар» КФХ, айырым эпшиллер Назир Анапиевтинъ, Алик Байрамуковтынъ хозяйстволары боладылар. «Ашыклап айтканда, эгин оьстирилетаган майданынынъ оьлшеми 500 гектардан артатаган аьр хозяйствода да, кенъесшимиздинъ белгилевинше, аслык саклагандай оьз склады бар». Ога косылып, районнынъ юртында белгили «Нива» предприятиеси де аьрекет этеди. Аслыкты асыллагандай эм саклагандай амаллары болмаган кишкей хозяйстволар олардынъ буйымлары ман пайдаланадылар. Эгин оьстируьвшилердинъ айырымларына йогарда коьрсетилген буйымлар да керекпейди. Олар аслыкты тамырында таралтувды сайлайдылар. Бир кесеклер таралтув соравларын шешуьвде оьзге йолларды да карастырадылар. Суьйткенде, Махмуд Каракаевтинъ айтувынша, аслыкты бастырув ман, асыллав ман, саклав ман эм таралтув ман байланыста сезимли маьселелер тувмайдылар. Биз районнынъ данъылларында болган сонъ, бийсемби эм юма куьн явынлар онъыс йыюв куллыкларын янетоктаттылар. Куьн ашылганлай, аьр саьатти баалап, эки кабат куьш салув ман ислемеге керек. Онъыс йыюв куллыкларынынъ уйгынлы эм йойымсыз озгарылувын районнынъ эгин оьстируьвшилерининъ баьрисине де сагынамыз. Беженлеринъиз толы, берекетинъиз мол болсын!