Актуально Рашид Темрезов провел рабочую встречу с управляющим Карачаево-Черкесским отделением ПАО «Сбербанк России» Зауром Джазовым Актуально В КЧР определили лучшего учителя родного языка и литературы Актуально Глава КЧР Рашид Темрезов вручил ключи от 19 новых пассажирских автобусов Актуально «Россети Северный Кавказ» на 7,7 % улучшили платежную дисциплину потребителей электроэнергии в КЧР Актуально В ФСБ России по КЧР рассказали как распознать телефонных злоумышленников 

ЦIыхугъэрэ щыпкъагъэрэ зыхэлът

09.06.2015 995
ЦIыхугъэрэ щыпкъагъэрэ зыхэлът
  IMG_3995ЦIыхур щIыгу нэщIым къытехъуэкъым, дунейм щехыжкIи къум нэщIкъым къигъанэр. Ар хьэкъщ. Шэчыншэу, дунейм утетыхункIэ узыщIэгупсысын, узыхущIэкъун хуейр къэбгъэнэну лъэужьращ... Лъэпкъ къэскIэ иIэщ и щIыхьыр зыIэт, зыгъэбжьыфIэ цIыхухэр. Апхуэдэхэращ лъэпкъым, щIэблэм гъуэгугъэлъагъуэ яхуэхъур. КъызыхэкIа лъэпкъыр, къыздэхъуа къуажэр, зыхуэлэжьа къэралыр зи гуащIэкIэ, лэжьыгъэкIэ, цIыхугъэ нэскIэ, щыпкъагъэ инкIэ зыгъэлъэпIа, мы махуэхэм Эрсакон къуажэм деж зи щIыхьыр щаIэта, псэужамэ, къызэралъхурэ илъэси 100 ирикъуну щыта Кхъуэнэ Iэбубэчыр Iэсхьэд и къуэм и фэеплъу, иджыблагъэ курыт еджапIэм пшыхь дахэ щекIуэкIащ. Абы къеблэгъащ Iэбубэчыр и быныр, Кхъуэнэхэ я лъэпкъыр, Iыхьлыхэр, къуажэдэсхэр, Кхъуэнэ Iэбубэчыр къыдэлэжьахэр, и цIыхугъуэу щытахэр, къуажэм и гъунэгъу къутырым къикIа хьэщIэхэр, еджакIуэхэр. Пшыхьыр Iыхьищу гуэшауэ екIуэкIащ. Япэ щIыкIэ зэIущIэм къеблэгъахэм ягу къагъэкIыжащ Кхъуэнэ Iэбубэчыр и гъащIэм и къекIуэкIыкIар. Сыт хуэдэ къалэнри — щIыхь хэлъу зэфIэзыгъэкIт Пшыхьыр къызэзыгъэпэща, езыгъэкIуэкIа, курыт еджапIэм и унафэщIым гъэсэныгъэ лэжьыгъэхэмкIэ и къуэдзэ  Къэбэрдей Заремэрэ адыгэбзэмкIэ и егъэджакIуэ ЕкIэпш Зулихъанрэ убгъуауэ къытеувыIащ Iэбубэчыр и гъащIэр гъэнщIауэ зэрыщыта Iуэхугъуэхэм. Комсомолец, тракторист, зи ныбжьыр илъэс 18-м ит Кхъуэнэ Iэбубэчыр ухуэныгъэхэмкIэ МТС-м и политкъудамэм и унафэкIэ, Эрсакон къуажэм деж щIэныгъэншагъэр IугъэкIуэтынымкIэ (ликбез) еджапIэр и нэIэм щIагъэуват. «ЩIэныгъэ зыбгъэдэмылъхэр къеттхэкIащ, къуажэр унагъуэ пщIырыпщIу дгуэшри, щIэныгъэ зыбгъэдэлъхэр зыбгъэдэмылъхэм дадэлэжьэн щIэддзащ» - игу къигъэкIыжу щытащ Пакъэ (Iэбубэчыр цIыхубэм къыфIаща цIэщ). 1915 гъэм къалъхуа, щIэх дыдэ анэ-адэншэу дуней къытена сабийм, дауи, сабиигъуэ IэфI зэримыIар шэчыншэщ. Ауэ лъэпкъым къыдекIуэкI хабзэм ипкъ иту, къэзылъхуар зимыIэж сабийр Iыхьлыхэм уэрамым къытранакъым. Иджыри цIыкIу щIыкIэ сытри зыфIэгъэщIэгъуэн, щIэныгъэ зэригъэгъуэтыным хуэпабгъэу къэтэджа Iэбубэчыр я къуажэм деж урыс помещик Макеевым 1905 гъэм къыщызэIуихауэ щыта классищ еджапIэм щеджахэм ящыщщ. 1933 гъэм Черкесск дэт педучилищэм деж е 2-нэ курсыр къыщиухауэ, и узыншагъэкIэ еджэныр зригъэтIылъэкIын къыхудохуэ. Iэбубэчыр къыгуэпх мыхъуну пыщIат жылагъуэ Iуэхухэм. 1935-1940 гъэхэм МТС-м трактористу, бригадыми дэIэпыкъуэгъуу, бригадиру лэжьащ. Зауэм ипэ къихуэу, 1940 гъэм зи къулыкъу кIуэгъуэр къэса щIалэр Советыдзэм дашащ. Абдежым Iэбубэчыр яхэтащ артиллерист полкым и тIасхъэщIэххэм, батареем и комсомол гупми и секретарт… Хэку зауэшхуэр къэхъейри, етIуанэ махуэм — мэкъуауэгъуэм и 23-м Iэбубэчыр зауэм Iууващ. Зэкъым ажалым и нэгум адыгэлIыр щиплъар. ЖыпIэнурамэ, зэхэуэ хьэлъэхэм хэтащ, фэбжьышхуэхэри игъуэту. 1942 гъэм нэмыцэдзэм и фельдмаршал Паулюсыр къэзыухъуреихьа советыдзэм яхэтащ. 1944 гъэм Iэбубэчыр тIасхъэщIэх гупым яхэту КъуэкIыпIэ Пруссием нихусащ… Эрсакон къуажэм къыщыдыхьэжам, Кхъуэнэ Iэбубэчыр и бгъэм щылыдт зауэм Iуту къыщилъэща орденми медалми — нагъыщэ 11. Хьэлъэт Iэбубэчыр къыздыдыхьэжа къуажэм, цIыхухэм я псэукIэр. Зауэм зэхикъута хъызмэтыр цIыхубэм къарууэ, псэуэ яхэтыр ирахьэлIэурэ, къаIэтыжт. 1945 гъэм Кхъуэнэ Iэбубэчыр ВКП(б) –м и Кхъувы районым и парт лэжьыгъэм инструктору, иужьым къызэгъэпэщакIуэ къудамэм и унафэщIу, райкомым и секретарь IэнатIэми пэрытащ. 1951 гъэм Черкесск къэрал егъэджакIуэ институтыр заочнэу къиухыжащ. А лъэхъэнэм гулъытэ ин ирагъэгъуэтт мэкъумэш хъызмэтыр къэIэтыжыным. Абы ипкъ итуи, жэуаплыгъэ зыхэлъ, сыт хуэдэ лэжьыгъэри пылъхьэншэу, щIыхь хэлъу зэфIэзыхыф лэжьакIуэфым — Кхъуэнэ Iэбубэчыр къыхуагъэфащэ Хьэбэз МТС-м и унафэщI IэнатIэр. Иужьым Эрсакон къуажэм щыIэ Ленин и цIэр зезыхьэ колхозым и пашэ ящI. ИкIи, апщыгъэухэм мы колхозым и щIыхьыр хуабжьу лъагэу еIэт, пашэхэм хабжэ мэхъу, Ставрополь крайм щыпашэ колхозхэм ящыщ мэхъу. 1957 гъэм мэкъумэш хъызмэтыр къэIэтыжыным хэлъхьэныгъэу хуищIар къыхалъытэкIэрэ, Кхъуэнэ Iэбубэчыр Лениным и орденыр къыхуагъэфащэ. Кхъуэнэ Iэбубэчыр здыIуагъэувэр IэнатIэ нэхъ хьэлъэ хэрат. Адыгэ –Хьэблэ районым щылажьэ «Сельхозтехникэ»-м и лэжьыгъэм хэлъ лъэпощхьэпохэр IугъэкIуэтыным и къаруушхуэ ирихьэлIащ, икIи пашагъэр иригъэубыдащ. ГуащIэдэкI гупым я зэIущIэ екIуэкIыу, къэпсэлъа гуэрым: «Мастерскойхэм япкъ иту клуб, сатущIапIэ, шхапIэ дывгъэухэ… Ауэ, ар дауи Iуэху псынщIэкъым, нобэкIэ абы дыщIэмыхъуэпсми нэхъыфIу къыщIэкIынщ» щыжиIэм, ар зэхэзыха Кхъуэнэ Iэбубэчыр псалъэ ещтэ: «Сыт дыщIыщIэмыхъуэпсыныр? ИкIи дывгъэхъуапсэ, ди гуращэри дывгъэхъумэ, ди къарукIи ахэр ди гъащIэм хэдывгъапщэ!» — жиIэгъауэ щытащ. Апхуэдэ цIыхут. Цыхубэ зыгъэгушхуэт, фIэщхъуныгъэ къайзытт. ЖиIари игъэщыпкъэжащ. Къуажэм къыдэуващ киноэкранышхуэ зиIэ клубыр, библиотекэр, сатущIапIэр, шхапIэр, медицинэ IуэхущIапIэр, пощтыр… Апхуэдэт Iэбубэчыр — жэуаплыгъэ хэлъу и дэтхэнэ псалъэри зыгъэщыпкъэжт. Iэбубэчыр жыджэру, гъащIэр, цIыхухэр фIыуэ илъагъуу, щапхъэ сыткIи хъууэ дунейм зэрытетар нобэ Кхъуэнэхэ я лъэпкъым и напщIэ телъщ. КъащIэхъуэ щIэблэми я щапхъэр Iэбубэчыр и гъащIэм, и Iуэху щIэкIэу, цIыху хэтыкIэрэ бгъэдыхьэкIэу щытаращ. ЖыпIэфынущ Кхъуэнэхэ я лъэпкъми, зэрыкъуажэуи Iэбубэчыр зылъэмыIэса, зыдэмыIэпыкъуа, имыгъэгушхуа зэрахэмытыр. Iэбубэчыр и фIыщIэкIэ ищхьэ щIэныгъэ зэзыгъэгъута дэтхэнэми и гуащIэ хилъхьащ я къуажэм и зыужьыныгъэм. АдэфIым хуэфащэ и бынхэр Пакъэ унагъуэ дищIащ пщащэ дахэ дыдэм — Бэчыжь Лолэ. ИкIи, а бзылъхугъэ гуакIуэм Кхъуэнэхэ я лъэпкъым щIалиплI къахигъэхъуащ: Алик (дунейм ехыжащи, Тхьэм здэкIуам щигъэтынш), Мыхьэмэт, Зэчрей, Руслан сымэ. Унагъуэм дежщ цIыхум хэлъын хуей хьэл-щэныр здызэфIэувэр. Кхъуэнэхэ я унагъуэм илъа зэхущытыкIэ дахэхэм: гулъытэмрэ зэгурыIуэныгъэмрэ, пщIэ зэхуэщIыныгъэр, шыIэныгъэр — а псори зыщIашащ быным. Анэ-адэм я нэIэм щIэту къэтэджа щIалиплIри гъащIэм лъэ быдэкIэ щыуващ, ди республикэм къыщымынэу, ди къэралым дежи я цIэр фIыкIэ щагъэIуащ. Абыхэм къащIэхъуэжа щIэблэри нэхъыжьхэм я лъэужьыр ягъэбжьыфIэу ирокIуэ. Зи псалъэмрэ зи Iуэхумрэ зэпылъ унафэщIт ИщхьэкIэ зэрыжытIауэ, пшыхьым къекIуэлIащ Iэбубэчыр къыдэлэжьа, къыдэгъуэгурыкIуахэр, фIыуэ зыцIыхуу щытахэр. Апхуэдэу, Пакъэ хуэгъэзауэ зи псалъэ гуапэр утыкум щыжызыIахэм ящыщщ Iэбубэчыр шыпхъу ищIа Кхъуэнэ Софьят, пшыхьыр гъэхьэзырыным зи акъыл, зи гуащIэ ин хэзылъхьа Жанэ Зое, Iэбубэчыр дэлэжьа Куэцбэ Вячеслав, къуажэдэс нэхъыжьыфI Къанкъуэщ Лолэ сымэ. — И гугъу щIын хуейуэ солъытэ анэ-адэншэу къэна сабийр зэзышалIэу зыпIа, анэ къыхуэхъуа Iэщхьэзадэ Шашэ. Езы бзылъхугъэм сабиитI иIэу, щхьэгъусэншэу къэна пэтми, Iэбубэчыр и сабий ещанэу ипIащ, анэ хуэхъуащ. Гуапэщ Шашэ и бынхэм къащIэхъуэжахэмрэ Iэбубэчыр и щIалэхэмрэ зэрызэкIэлъыкIуэр, зэрызэпыщIар, я адэм къыхуащIа гуапагъэр быным зэрызыщамыгъэгъупщэр. ЦIыху пэжт, щIыхь зыбгъэдэлът, унафэщI IэкIуэлъакIуэт, цIыхушхуэт Кхъуэнэ Iэбубэчыр. ЕгъэджакIуэ IэщIагъэм иримылэжьами, игукIэ и псэкIэ Iэбубэчыр егъэджакIуэу къэнащ. ЦIыху къэс бгъэдыхьэкIэ хэха къахуигъуэтыфт, щIэныгъэ зэгъэгъуэтыным сыт щыгъуи хуэпабгъэт. Iэбубэчыр хуэдэ цIыхухэр, щIыхьрэ пщIэ лъагэрэ зыхуэфащэхэращ лъэпкъ тхыдэм игъащIэкIи къыхэнэр, — жиIащ Жанэ Зое. Iэбубэчыр и цIыху щIыкIэу щытар ягу къагъэкIыжкIэрэ, къыхагъэщащ Пакъэ хуабжьу цIыхухэр фIыуэ зылъагъуу, дэтхэнэри зыгъэгумэщIым щыгъуазэу, гумызагъэу, жэуаплыгъэ ин зыхэлъу зэрыщытар. Абыхэм я щапхъэу зауэм зи щхьэгъусэ, зи бын къэмыкIуэжахэр, анэ-адэншэхэр и нэIэм зэи щIигъэкIтэкъым, япэу узыдэIэпыкъун хуей гупым ахэр хигъэхьэт, цIыхугъэшхуэ зыхэлът. Мыбдежым къэпсэлъахэм къыхалъхьащ къуажэм и зы уэрамым Кхъуэнэ Iэбубэчыр Iэсхьэд и къуэм и цIэр фIэпщынкIэ апхуэдэ щIыхьыр мы лIым къызэрилъэщар. Зыжьэу зэдыжаIащ адэфIым хуэфащэ къуэфIхэри къызэщIэнар, щIэблэ узынши къазэрыщIэхъуэжар. ФIыщIэшхуэ хуащIащ Iэбубэчыр и щIалэхэм, Эрсакон къуажэм и зыужьыныгъэрм, и псэукIэр, и щытыкIэр я нэIэм зэрыщIамыгъэкIым, къуажэм мылъкукIэ зыкъызэрыщIагъакъуэм папщIэ.  Адэм и фэеплъыр зи IуэхуфIхэмкIэ зыхъумэ и къуэхэм фIыщIэ ин хуащIащ пшыхьым хэтауэ хъуам. Кхъуэнэхэ я лъэпкъым къыбгъэдэкIыу пшыхьым къеблэгъахэм, Iэбубэчыр и фэеплъыр зигу къэзыгъэкIыжахэм, Iуэхугъуэ дахэр зэхэзышахэм фIыщIэ яхуищIащ Кхъуэнэ Къэралбий. ЩIэблэм къабгъэдэкI фIыщIэр Къэпсэлъэныгъэхэр, гукъэкIыжхэр зэфIэкIа нэужь, пшыхьым пащащ Кхъуэнэхэ я лъэпкъым и щIэблэм, къуажэдэс щIалэгъуалэ зэчиифIэм. Дауи, пшыхьым щIэса дэтхэнэми гуимыхуж ящыхъуащ Кхъуэнэхэ я щIалэ ныбжьыщIэ, Адыгэ Республикэм и къэрал ансамблым — «Налмэсым» къыщыфэ Мыхьэмэт. Абы Хьэгъундыкъуей къуажэм щыщ ЛIымаху Фатимэ щIыгъуу утыкум къыщищIа къафэ уардэр Iэгуауэ зэпымыукIэ яIэтащ… КъинэмыщIауэ, щIэблэр къеджащ цIыхугъэм, хэку фIылъагъуныгъэм, анэ-адэм теухуа усэхэм, курыт еджапIэм щеджэ пщащэхэм къафэ зыбжанэ къыщащIащ, уэрэд щыжаIащ. — Мы Iуэхугъуэр къызэзыгъэпэщар ди еджапIэрами, къуажэдэс куэд дэIэпыкъуэгъу къытхуэхъуащ, Iэбубэчыр и щIалэхэм, Кхъуэнэ я лъэпкъым хуабжьу зыкъытщIагъэкъуащ. Дэтхэнэми фIыщIэ худощI! Мыпхуэдэ Iуэхугъуэхэр нэхъыщхьэу зыхуэунэтIар къуажэм къыдэкIа, абы и щIыхьыр зыгъэлъэпIахэр ди сабийхэм ядгъэцIыхуныр, апхуэдэхэм я дуней тетыкIар щапхъэ яхуэтщIынращ. Хуитыныгъэ диIэкъым Кхъуэнэ Iэбубэчыр хуэдэ лъэпкъылIхэр тщыгъупщэну, — жиIащ Къэбэрдей Заремэ.  
995 просмотров

Читайте также



Комментарии

Написать
Комментарии >



Подписывайтесь на RIAKCHR в Одноклассниках Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “ВКонтакте” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “Telegram” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный