Актуально В ФСБ России по КЧР рассказали как распознать телефонных злоумышленников  СКФО Новый логотип курорта Эльбрус в КБР представили в студии Артемия Лебедева СКФО В Северной Осетии прошла донорская акция Актуально В КЧР родители старшеклассников сдали ЕГЭ Общество Карачаево-Черкесия наращивает объемы производства тепличных овощей

Тхыдэ бейм и щIыналъэ

21.08.2015 1837
Тхыдэ бейм и щIыналъэ
Юбилей КЧР1922 гъэм Къэрэшей-Черкес Автоном областу щытар, 1991 гъэм республикэ ящIыжри, Къэрэшей-Черкес Республикэр къагъэщIащ. Ищхъэрэ Кавказ хэгъуэгум и хэгъуэгу нэхъ зызыужьхэм, Урысей Федерацэм и субъектхэм ящыщщ КъЧР-р. КъухьэпIэмкIэ и хэгъуэгу гъунапкъэхэр бгъэдэлъщ Краснодар крайм, ищхъэрэмкIэ—Ставрополь крайм, ипщэмрэ Кавказ къурш тхыцIэ лъэныкъуэмрэкIэ— Куржымрэ Абхъаз Республикэмрэ, къуэкIыпIэмкIэ—Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм. Ищхъэрэ лъэныкъуэм щегъэжьауэ ищэм нэгъунэ республикэм зеукъуэдий километри 140-кIэ, къухьэпIэмкIэ щегъэжьауэ къуэкIыпIэмкIэ хуэкIуэу— километри 170-кIэ. Псори зэхэту республикэм и инагъщ метр зэбгъузэнатIэ 14300-рэ. Къэрэшей-Черкес Республикэм и щыхьэр къалэр Черкесскщ. Республикм къызэщIеубыдэ къалэ къэхъугъуи 2, къуажэ, жылагъуэ 149-рэ зыхыхьэ муниципальнэ район къэхъугъуи 10. Къали 4 иIэщ республикэм: Черкесск, Карачаевск, Усть-Жэгуэтэ, Тебэрды. ХIХ лIыщIыгъуэм и етIуанэ Iыхьэм—ХХ-м ипэхэм Къэрэшей-Черкесым и административно-хэгъуэгу гъэпсыкIэм мызэ-мытIэу зэхъуэкIыныгъэхэр ягъуэтащ. Абыхэм елъытауэрэ щытащ хэгъуэгум щыпсэу лъэпкъхэм я гъащIэр, я зэдэщыIэныгъэ-зэдэпсэуныгъэр. ХIХ лIыщIыгъуэм и етIуанэ Iыхьэм Къэрэшей-Черкесыр хыхьэт Кубан областым. Зэреджэр БэтIалпащэ уездт. 1886 гъэм щегъэжьауэ—отдел. Зэман зэхуэмыдэхэм къызэIуахащ фIамыщI, щIыщIагъ хъугъуэфIыгъуэ къыщIэхыпIэхэр, ерыскъыхэкI промышленностым и къудамэ зэхуэмыдэхэр. Лъэпкъ зэпыщIэныгъэхэр, къэIэпхъуахэмрэ щIыпIэм щыпсэухэмрэ яку дэлъ зэрыIыгъыныгъэр ефIэкIуащ. Ар экономикэм, гъащIэм, щэнхабзэм щхьэмыпэкIэ къэнакъым. 1922 гъэм щIышылэм (январым) и 12-м къащIащ Къэрэшей-Черкес автоном област. 1990 гъэм щэкIуэгъуэм (ноябрым) и 30-м областыр РСФСР-м щыщ, Къэрэшей-Черкес Советскэ Социалистическэ Республикэ (КъЧССР) зэрыхъуам и унафэр ягъэIуащ. Республикэм и щIыуэпсыр бейщ, хущхъуэщ. Псори зэхэту къэкIыгъэ зэхуэмыдэу къыщокI лIэужьыгъуэ мини 2-м фIэкI. Мэз уардэхэм зыщаубгъуащ бгылъэхэм. Абыхэм къыщокI жыг зэхуэмыдэ куэд. Губгъуэхэри апхуэдэ къабзэщи, бейщ удзкIэ, гъэгъакIэ, хущхъуэ къызыхах къэкIыгъэ зэмылIэуэжьыгъуэхэмкIэ. Мэзхэм щымащIэкъым хьэкIэкхъуэкIэр. Уафэгум щыплъагъунущ бзу, къуалэбзу зэхуэмыдэ телъыджэхэр. Республикэр бейщ псыкIэ, гуэлкIэ, псы къелъэхэмкIэ. Бгыхэм лъагэу щыIэ гуэл къудейуэ 172-рэ иIэщ Къэрэшей-Черкесым. ЩIы щIагъым щIэлъ хъугъуэфIыгъуэхэмкIи бейщ республикэр. Къэрэшей-Черкес Республикэм IуэхущIАфэ зэхуэмыдэхэм зыщеужь, ауэ нэхъыщхьэу къалъытэр республикэм щыпсэум и процент 60-р зыщылажьэ  мэкъумэшращ. Республикэм и экономикэ зыужьыныгъэм мыхьэнэ пажэ щеубыд ухуэныгъэм къыщагъэсэбэп пкъыгъуэхэр щIыным хуэлажьэ, промышленность псынщIэмрэ ику итымрэ я зыужьыныгъэм. Промышленнэ зыужьыныгъэ игъуэтауэ мэлажьэ IэфIыгъэкIэхэр , фадэхэкIхэр, фошыгъур, псыр, псы IэфIхэр къыщIэзыгъэкI предприятэхэр. Иужьрей илъэсхэм республикэр шэщIауэ ядолажьэ хамэ къэралхэми. Предприятэ зэхэтхэр къагъэщI. Хьэлэмэту заужьащ федеральнэ, щIыпIэ автомобиль гъуэгухэм. Республикэр зэрыгушхуэн цIыху цIэрыIуэ мащIэкъым къыщигъэщIар и щIым. Апхудэщ СССР-м и цIыхубэ артист, опернэ уэрэджыIэ Попов Юрий, УФ-м и Правительствэм щыщыIэ финанс университетым и ректор Есчындар Михаил, урысей уэрэджыIэ цIэрыIуэ Билан Димэ, топджэгу Павлюченко Роман, хыхьэхэкI, политик лъэрыхь Брынцалов Владимир, нэгъуэщIхэри. Источник: riakchr.ru
1837 просмотров


Комментарии

Написать
Комментарии >



Подписывайтесь на RIAKCHR в Одноклассниках Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “ВКонтакте” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “Telegram” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный