ОНК-ларды нъ РЕГИОНДА МАЬНЕСИ

20 ноябрьде КЧР Ямагатшылык палатасында «Ямагатшылык коьз салув комиссияларынынъ (ОНК) регионда маьнеси акы нда. Аьрекет ин ашыклав» сорав бойынша «тоьгерек стол» озды. Р.Б .Кубановт ы нъ басшылык этуьви мен ам ал л ам ады нъ модераторы ямагатшылык коьз салув, право саклав органлары ман байланыс тутув бойынша комиссиясы болды. Бас доклады ман КЧР ОНКнынъ председатели Ф.А.Тоторкулова соьйледи. Ямагатшылык коьз-салув ком иссиялары ны нъ бас орыны зор ман тутылув ерлеринде аьдемнинъ правосын канагатлавда оькиметлик политикады таралтувга себеп тийгистуьв болады. ОНК-лардынъ агзалары озгаратаган куллыктынъ тамамында капалган аьдемлер арасында косымша айкасув туьзиледи, зор ман тутылув ерлеринде етекшилерди эм куллык этетаганларды ОНК белгилеген етиспевликлерди тайдырувга эм капалган аьдемлердинъ праволарын тутпага туспарлайды. Сол себептен 2008 йылдынъ 10 июнинде алынган «Зор ман тутылув ерлерде аьдемнинъ правосын канагатлав эм зор ман тутылатаган ерлердеги аьдемлерге себеп этуьв» 76-ншы Федераллык Законга озган заманнынъ бойында ети кере туьрлендируьвлер эм косымшалар киргистилгенлер, олар ОНК-лардынъ праволарын кенъейтедилер. Оькиметлик уголовлык 2 шилик коллективлеринде - «Докшукей» (Вако-Жиле), «Амра» (Старо-Кувинск), «Алтынай» (Икон-Халк), «Черкесия» (Адыге-Хабль), «Къарча» - баьриси мен келисип, яс аьдемлерде саниятка, маданиятка суьюв сезимлерин кеплеп келген. Айтпага тийисли, онынъ тербияланувшылары туьрли конкурс-фестивальлерде баргылы орынларга тийисли болганлар эм энди де боладылар. - Аьел ансамблин туьзуьв иси бизим аьелимизден басланган демеге боламан. Ян досым Халит Хатуев - юртымыздынъ айтувлы йыршысы, Россия Федерациясынынъ сыйлы артисти болган. Уьйкен кызым да кишкей заманда йырлаган, кишкей кызым биюв мен кызыксынган, - деп хабарлайды Фатима Назировна. Фатима Назировнадынъ кобыз тартувлары, оьнершиликусталыгы халк арасында да уьйкен суьюв мен пайдаланадылар, - Бу кобызшы юрекке етип, коьнъилинъди оьрге ушырып биледи. Боьтен де, бурынгы ногай халк анъларын кайдай да байрам амалламасында тартканын эситсем, мен онынъ тартувларын юрегим телезип тынълайман. Соьлеги заманда коьп бурынгы анълар мутылганлар, а Фатима оларды оьзининъ репертуарында саклайды. Савболсын, -дейди Эркин-Халк авылынынъ яшавшысы Маек Санглибаева. - Мен оны етип келген сыйлы мерекеси мен ак юректен кутлайман, беркден савлыкты, наьсипти, эндиде де коьп йылларды бизди оьзининъ тартувлары ман кувандырганын сагынаман. Фатима Назировна Бабайназаровадынъ акында коьп йылы, мактав соьзлерди онынъ ис дослары эм Адыге-Хабль район администрациясынынъ маданият боьлигининъ басшысы Тамара Аслановна Мазукабзова айтадылар. - Фатима Назировна маданият тармагында 50- ден артык йылды ислеп келеятыр эм савлай яшавын, зегенлигин, кеспилик усталыкларын маданиятты оьрлендируьвге багыслайды. Аккомпаниатор, художестволы етекши болып коьплеген йылларды ислеп келген оьнерши кыскаяклыдынъ оьз саз шыгармалары да аз тувыллар. Оларды саз суьювшилери айлак йылы йолыгадылар. Фатима Назировна коьплеген фестивальлерде, конкурсларда катнасып, йогары орынларга тийисли болады. Коьп куьшин, сулыбын Ф.Н.Бабайназарова миллет ансамбльлерин уйгынлавга багыслаган. Айтпага тийисли, Фатима тек кобыз тартып калмай, оьзи де биювлерди салады (туьзеди). Суьйтип, «Хевсур» кызлар биюви бир неше фестивальлерде йогары белгиленген. Уста оьнерши коллективте де, балалар арасында да уьйкен сый ман пайдаланады. Оьзимнинъ эм коллективтинъ атыннан мен Фатима Назировнады мерекеси мен ак юректен кутлайман, беркден савлыкты, энди де коьп оьнершилик бийиклевлерди сагынаман, - дейди Адыге-Хабль район администрациясынынъ маданият боьлигининъ басшысы ТА.Мазукабзова. Соьзсиз де, аьдем кайдай да бир шакка етсе, оьзининъ яшавында кайдай ыз калдыратаганы, оьз халкына кайдай пайда аькелетаганы акында ойламай болмайды. Фатима Назировнадынъ аьрекети пайдалы, емисли болтаны акында онынъ етимислери, маданият тармагын оьрлендируьвге эткен косымы шаатлайдылар. Суьйткенде, коьп йыллык намыслы аьрекети уьшин онынъ «КарашайШеркеш Республикасынынъ сыйлы артисти», «КарашайШеркеш Республикасынынъ халк артисти» деген оьрметли атларга тийисли болувы, Карашай-Шеркеш Республикасынынъ Халк Йыйынынынъ (Парламентининъ) Президиумынынъ, КарашайШеркеш Республикасынынъ Правительствосынынъ, Россия Федерациясынынъ маданият министерствосынынъ эм маданият куллыкшыларынынъ Россиялык профсоюзларынынъ, КЧР маданият министерствосынынъ эм тагы да сондай коьплеген Сый грамоталары ман эм Дипломлары ман савгаланувы онынъ аьрекетининъ белгиси боладылар. Озган йылда Фатима Назировна «Карашай-Шеркеш Республикасына - 25 йыл» деген Сый белгисине тийисли этилген. А энъ де йогары белги - ол оьз халкы, ямагаты арасында оьнершилик зегенлиги мен сыйга, оьрметлевге тийисли болувы. Фатима Назировна алал ян дос, наьсипли ана эм аьей болып та уьлгирген. Ол аьелинде уьш кызды тербиялаган, оьстирген, оларга билим берген. Баьриси де анасынынъ алал суьтин эмген аьвлетлер болганлар. Эки кызы - Лариса эм Женя Москва каласында яшайдылар, кишкей кызы Мадина анасыннан эрек кетпей, Черкесскте яшайды. Соьлеги заманда Фатима Бабайназарова алтындай йиенлерине куванып, олардынъ етимислери мен оьктемсип яшайды. Биз, «Ногай давысы» газетасынынъ редакциясынынъ коллективи, Фатима Назировна Бабайназаровады сосы куьнлерде белгилейтаган сыйлы мерекеси мен ак юректен кутлаймыз, ога беркден савлыкты, берекетти, узак оьмирди, оьнершилик йолында тагы да коьп етимислерди сагынамыз. К.НАЙМАНОВАДОБАГОВА. К Ч Р Я м агат ш ы лы к палат асы нда ОНК-ларды нъ РЕГИОНДА МАЬНЕСИ эм уголов-толтырувшы политикадынъ гуманизациясы капалган аьдемлердинъ санын кемитуьвден баска, тутнактан шыккан аьдемлер арасында кайтаралап кыянатлыкты болдырмавды карарлайды. Соны ман байланыста, ОНК агзалары О Н К-лардынъ куллыгын регламентлейтаган законшылыкты ийгилендируьвди бардырмага керек, деп санайдылар. Сол зат гражданлар эркинликлери тыйылган ерлерден ийги туспарланып, законга тынълавлы яшав келбетин юргистсинлер уьшин керек. Коьбинше, аьдемнинъ сондай ийги туспарлы болувы онынъ капалувынынъ басыннан алып, следствиединъ юргистилуьви эм кесим алувга дейим, сондай болып уголовлык шуьшлевди аткаратаган ерлеринде правосынынътутылувы ман байланыслы. Аьлиги заманда доьртинш и ш акы ры лувды нъ ОНК-лары аьрекетлейдилер, олардынъ болжалы 76-ншы Федераллык законынынъ 10 статьясынынъ 11 пункты ман келисте 2020 йылдынъ ноябринде тамамланады. ОНК-лардынъ агзалары КЧР бойынша Россия ОФСИН-и мен эм КЧР бойынша Россия ОФСИН-нинъ биринши номерли СИЗО-сы ман тар байланыс тутадылар. 2018 йылдынъ 9 айынынъ бойында КЧР ОНКлары СИЗО-1-ди 10 кере эм ИВС-ти Черкесскте эм районларда 12 кере йоклаганлар. ОНК агзалары хозяйстволык канагатлав бойынша тутылганлар отрядларынынъ общежитиесин, кыдыратаган ерлерин, тамак азык блогын, медициналык пунктын эм баска ерлерди тергегенлер. ОНК агзалары тутылганларды йоклаганда, кенъеслер озгарадылар. Отчетлы шактынъ бойында тутылувда болган 58 аьдем мен кенъеслер озгарылганлар. Оннан баска, 2018 йылдынъ апрель айында КЧР ОНК-ларынынъ агзалары прокуратура куллыкшылары ман, КЧР-да аьдемнинъ правосы бойынша ваькил З.Н.Умалатова ман, республикадынъ МВД-нынъ полициясы ман бирге КЧР бойынша МВД юртлык органларынынъ заманлыша тутылув изоляторларында болган аьдемлердинъ праволарынынъ туты лувы н тергегенлер. Сондай болып, тергевлер шагында КЧР ОНКлары зор ман тутылув ерлеринде болган аьдемлерден эм баска кисилерден 3 аьризеди тергегенлер. Оларда аьризелеген аьдемлер тутылган ерлеринде праволарынынъ бузылувы акында билдирилген. Аьризелерде билдирилген негизсиз уголовлык яваплыкка тартылув, следствие мен тийиссиз йосыкларды кулланув (пытка), уголовлык ислердинъузакка созылувы эм олар бойынша тийиссиз карарларды нъ алынувы акында етиспевликлер тергелгенлер. Коьбинше аьризелерде айтылган затлар беркитуьвди таппаганлар. Тергевлер МВД-дынъ тыс кыраллар яш авш ылары уьшин айырым изоляторында да озгарылганлар. Белгилеп озбага тийисли, 2018 йылда КЧР ОНКлары 76-ншы ФЗ-дынъ 6 статьясы нынъ 3 пункты ман карарланган эсапларды толтырувга амалларды карастырганлар. Сонынъ санында ямагатшылык организацияларды, республикадынъ оькиметлик власть органларын, ерли басшыланув органларын, баска органларды ислесуьвге тартувга себеплерин тийдиргенлер. Бес ямагатшылык организация зор ман тутылув ерлериндеги аьдемлердинъ законлы праволарынынъ тутылувын канагатлавга тартылган. Олардынъ санында «Сенинъ уьйинъе тынышлык» республикалык ямагатшылык козгалысы, «Адыге Хасэ», «Ас-Алан» КЧР регионлык ямагатшылык яс-явка организациясы, Чернобыльшилер Союзы, Афганшылар КЧР ямагатшылык организациясы. Йыйылыстынъ ызында онынъ катнасувш ылары ОНК агзаларына белсинли куллыклары уьшин муьсиревлерин билдирдилер эм ОНК агзалары право саклав органларынынъ куллыкшылары ман эм етекшилери мен ислесуьвлерин арбатын да бардыраякларына сенимлерин билдирдилер.