ОЬНЕРИ ОНЫНЪ ОЬМИРЛЕР ЯШДЯК

Йыр йырланып тынмасын, Аьдем, затты кувантып, Занъырап йырлар йырланса, Яшав да яйнар, коьрк атып. Оьз макаламды сав ногай шоьлине белгили шайиримиз, язувшымыз С.Капаевтинъ соьзлери мен басладым, неге десенъ, туврасын айтканда, йыр коьнъилди коьтереди, коьп затларды эске туьсиреди. Бир неше йыл артта бизим газетада Залимхан Зинеев акында С.Капаевтинъ «Шоьл билбили» деген макаласын окып, бизим хапкымызда сондай зегенли аьдемлер бар болувына оьктемликке, суьйинишке толдым. Бу куьнлерде боьтен де бек коьзимнинъ апдына орта бойлы, кувнак юзли, таза юрекпи, саркылдаган куьлкиси мен, уьйкен кызыл кобызы ман, занъыраган билбил давазы ман Залимхан кепеди. Оьнершиди таныган, билген аьдемлер оны айлак танъ, карындаска хаьтерли, аданаска ягдайлы, авылдаска туьз ниетли, айлак бавырмалы, эл арасында абырайлы, тенъ-досларына апап, акылбапык, бапапарына коьримли ата, деп билетаган эдилер. Онынъ йырпары тек бизим районда тувыл, баска ерлерде яшайтаган ногайларга да белгили, оларды эсли аьдемлер де, яслар да суьйип тынълайдылар эм йырлайдылар. 1982 йылда белгили саз критиги Ирина Чапаева оьзининъ «Счастье творчества» деп этап шыгарган китабына З.Зинеевтинъ акында макаласын киргисткен. З.Зинеевти ол Дагестанда белгили композиторпардынъ бириси деп белгилейди. Залимхан бала шагыннан алып йырламага суьйген, сога коьре онынъ тапабынтолтырып, атасы ога кобыз, нагашакасы домбыра савгапаганлар. Сол заманнан алып, ол оьзин анъ дуныясына багыслаган. 1966 йылда Залимхан Зинеев ерли мектепти кутылып, Дагестаннынъ Оькиметлик педагогикалык институтынынъ саз факультетине окувга туьскен. Оны 1970 йылда кутылган. Институтта окый турып, ол халк йырларына уьйкен эс берген, оларды уьйренген, анълар язып баслаган. Опера язбага да мырат эткен. Залимхан ногай тарихи айлак бай экенин, ногай дестанларына опера язбага айлак келисли экенин, ама сонынъ уьшин коьп ислемеге керегин эм оны язбага аьле эрте экенин де аьруьв анълаган. Йырларын ол Махачкалада язып баслайды. Бас деп оларды оьзининъ тенъ-досларына, студентлерге йырлап коьрсетеди. Биринши йырын ол Лениннинъ юз йыллыгына «Ленин акында йыр» деп этап, язады. Бу биринши йыры сгудентлер арасында конкурста биринши орынды алады (сонъалыкка бу йыр «Дагестан композиторларынынъ йыр йыйынтыгына» киргистилген). Яс студент уьшин ол уьйкен куьез, куваныш эди. Иыршыдынъ коьнъили коьтериледи, ол тагы да йырлар язбага шалысады. Оннан баска яс студент окувдан бос заманында Махачкаладынъ 18 номерпи мектебинде, юмада эки кере радиокомитеттинъ хорында ислемеге де етиседи. Тагы да яс аьдемнинъ яшавында коьп кызыклы затлар боладылар. Залимханды сав республикага белгили, Дагестаннынъ сыйлы врачы Ахмат Сулейман улы Арсланов пан дослык катнаслары бириктиргенлер. Бир йол окувдан сонъ Залимхан автобус саклап турганда, касына тезлик ярдам машинасында Ахмат келип токтайды эм оны машинага олтыртады. Йолда ол Залимханга 1 Май байрамына Терекли-Мектепте концерт озгарылса экен, деген ойын билдиреди, баьри уйгыншылык соравларын да оьзине алаягын айтады. Ама Залимханга энди де коьп затлар - концерттинъ программасын туьзуьв, катнасаякаьдемлерди белгилев, репетицияларды озгарув уьшин ер табув уьстинде ойланмага керек эди. Оннан баска, келисли ногай йырлары да йок эдилер. Эки куьннен Солтанбек Аджиков эки йырдынъ текстин язып аькелди, а уьш-доьрт куьннен З.Зинеев олардынъ бирисине саз язды. Суьйтип, хорга «Салам сага, шоьллигим» деген йыр тувды. Программа да бир айдан аьзир болды. Сценарийди туьзбеге Ахмат Сулеймановичтинъ шайирлик оьнери коьмек этти. Сол концерт буьгуьнге дейим коьрген аьдемлерге мутылмастай коьнъил коьтерген байрам болып эслеринде калган. Кайдай уьйкен куллыкты озгарганлар сав ногай халкына белгили, абырайлы Ахмат Сулейман улы, яткан ерлери ярык болсын, Солтанбек Аджиков, Залимхан Зинеев. Мен сол заманда бала болганман, концертти коьрмесем де, оны аьзирлеген аьдемлерге уьйкен савболсынымды айтаман. Кайдай патриотлар болганлар бизим ногай ясларымыз. Концерттинъ репетицияларын мединституттынъ лекциялар залында, авыл-хозяйство институтынынъ йыйылыслар залында озгарганлар. Репетицияларга туьрли институтлардан ногай яслар, кызлар келгенлер. Сол концертте Фарида Суюндикова, Софья Арсланова, Йсу Динашева катнасканлар. Софья Арсланова репетицияларга кепгенлерин, Залимхан Зинеевтинъ концертке кайтип шалысып аьзирленгенин, Фарида Суюндиковадынъ «Анама» деген йырын йырлаганын, ЙсуДинашевадынъ Залимхан ман Дагестаннынъ туьрли районларында концертлер коьрсеткенлерин, оьзи де сонда йырлаганын буьгуьнгиндей болып эсине туьсиреди. 1970 йылда Залимхан окувын етимисли кутылып, Червленные Буруны авылына адабият уьйининъ директоры болып куллыкка келди. Яс сазшыдынъ алдында коьп шешилмеген соравлар туратаган эдилер, солардынъ санында курылатаган янъы маданият уьйин битируьв. Меканнынъ тек иргелери коьтерилген эдилер. Сол заманда Червленные Бурыныда курылысты бардырган, савлай элге белгили госплемзаводтынъ директоры В.В.Титаренко ислеген, ол яс специалистке сеним этип, баьри озгарылаяк куллыкларды коьрсеткен. З.Зинеев оьзине сенилген куллыкты акламага соьз берди. Курылыс коьп айлар бардырылды, З.Зинеев туьрли калалардан курылыска керек затларды еткерип турувда белсинли катнасты. А мекан салынып кутылганда, муьлкке, саз алатларына, туьрли декорациялар аькелмеге де Залимхан оьзи барды. Янъы маданият меканынынъ ашылувы Червленные Буруныдынъ баьри яшавшылары уьшин байрам, суьйиниш эм куьез болды. Апдыды алып айтайым, сол йылларда маданият уьйи республикалык конкурсларында катнасып, эки кере биринши орынды апган, «Энъ ийги маданият уьйи» деген атка тийисли болган. Янъы меканда З.Зинеев директор болып ислеп баслайды. Энъ бас деп ол хор туьзбеге мырат этеди эм оны туьзеди, уьйкен етимислер де табады. Онда Бегали Байгазиев, Махмуд Акмурзаев, Залимхан Нурласанов, Залимхан Шихмурзаев, Темирхан Найманов, Василий Марченко, Владимир Аджимуллаев, Владимир Аджимурзаев, Апимхан Аджимурзаев, Алик Арсланов, Айнадин Абдулжалиев, Зейнадин Абдулважитов, Алик Насыров, Нурдин Сабутов катнасканлар. Олардынъ репертуарларында ногай, орыс йырлары болганлар. Оннан баска маданият дворецинде коьп туьрли кружоклар, духовой оркестр, вокал куьби.хор, «Буйрат» эстрада ансамбли, «Степные зори» балалардынъ вокал-хореографиялык коллективи ислегенлер. Кайдан конаклар келселер де, кайдай концерт болса да, «Степные зори» тап аккувлардай болып, ярасык биювлерин коьрсететаган эди. 1981 йылда олар Москвада Дагестан Республикасынынъ адабият эм саният куьнлерининъ калыбында «Россия» концерглер залында, МГУ студентлерининъ эм «Кызыл мануфактура» фабрикасынынъ куллыкшыларынынъ алдында оьзлерининъ оьнершиликлерин коьрсеткенлер. Бара-тура да «Степные зори» районнынъ, республикадынъ эм кыралдынъ маданият яшавында коьп йыллардынъ бойында талапланып турган