СКФО В Северной Осетии в 2024 году появятся прямые авиарейсы в Нижний Новгород СКФО Сельхозкооперативы в КБР набирают популярность Актуально Региональный этап Всероссийской олимпиады по истории российского предпринимательства прошел в КЧР на базе КЧГУ Актуально Глава КЧР Рашид Темрезов в Приэльбрусье встретился с активистами Общероссийского движения детей и молодежи «Движение Первых» Актуально Глава КЧР Рашид Темрезов в Тырныаузе КБР принял участие в открытии Дворца культуры им. Кайсына Кулиева

«МЕНИМ ЙЫЛЛАРЫМ - МЕНИМ БАНЛЫГЫМ..

19.07.2019 341
«МЕНИМ ЙЫЛЛАРЫМ - МЕНИМ БАНЛЫГЫМ..
БАСЯ АР ЭДИМ ЯШАВЫМДЫ ЯНЪЫДАН Коьп болынъыз, Меним ашык куьнлерим, Тынышлыкты Сиз берменъиз, туьнлерим. Халкка яхшы Болсын эткен ислерим, Узак болсын Бир берилген оьмирим. Ф. Сидахметова. Аявсыз заман. Йылынъа йыл косылып барган сайын, коьнъилде оькинишли ойлар тувадылар. Озган йылларды артка кайтарып болмайды, кайтайым десем, артыма аькетеек поезд йок, кассада билет те сатылмайды. Оькинишликти тувдыратаган тагы бир ой - узак йыллардынъ бойында коьнъилимнинъ тоьринде яткан ой-мыратларымды козгамай, артка таслап койганым. Соьлеги шагымда оьзим-оьзимнен сорайман да, явап таппайман: заманым болмадыма, колым етпедиме оларды яшавга эндирмеге... Сол акыйкатлыкты оьз бактысын журналистика ман байластырган аьдем аьруьв анълаяк. Йок тувыл, журналистикага баслапкы адымларымды эткенимде де ойлар сандыгымды ашып язгандай затларым коьп эдилер. Ама калган иске кар явар дегенше, ойлар сандыгымды актарып, коьнъилим уьшин язбага колым етпеди. Йок тувыл, бар эдилер мага акыл ойларын айтып, «газетага язганнан баска, тил байлыгынъды ятыстырмай, янынъ уьшин де язбага керек» дегенлер. Сол алал досларымнынъ бириси белгили карашай язувшысы, коьп йылларды Карашай-Шеркеш китап баспасынынъ карашай боьлигининъ редакторы болып куллык эткен Назифа Кагиева эди. Алал дос - уьйкен байлык, дел Назифа калемдасымдай аьдемлерге айтылган болар. Ашык юрекпи, яркылдак, аьр бир соьзин ойланып айткан язувшы эди Назифа. Кыскаяклы кабинетиме келип, мени мен коьп соьйлесетаган эди. Окында ол мага тел согатаган эди. - Т ам ара-яны м , тез болып мага келеш, - деп шакырар да, столындагы тепшеклерге салган исси хычынларга олтыртар эди. - Уьйле болганды да, туз-даьм этейик. Назифа бирерде шувылдыр япыраклары ман, баска йолларда ералма эм пыслак салынып этилген хычынларды аькелетаган эди. Исси хычынлардынъ уьстинетомардай этип сарымай салар да, шаьшкелерге янъы уйыган айраннан куяр эди. Ырызкысы колыннан аккан кыскаяклы деп, эш те, Назифадай кыскаяклыларга айтылган болар. Ас и шип олтырган кыска заманнынъ ишинде де калемдасым мени бир кесек яшав акыйкатлыкларына уьйретпеге каьрлейтаган эди. Эсимде калган бир ойын айтып озайым: «Яшав узаклыгы ман тувыл, ишки дуныясынынъ байлыгы ман бааланады. Олай айтувымнынъ себеби йок тувыл, кайсы аьдем де оьз яшавын пыскып янгантезеккеайландырмай, кайдай да пайдалы иси мен байытып бармага тийисли. Яшав еткен-еткенди тувыл, а оьзин тешкерип билгенлерди уьйретеди, - дер эди Назифа, айткан ойын теренлетип. Айкасувымыздынъ барысында Кагиева тек язувшы болып калмай, басы философиялык ойларга толган, аьр бир соьзин шеккиге салгандай этип, ойланып соьйлеген сулыплы психолог экенин де анълайтаган эдим. Мен баслапкы адымларымды яс кыз болып ногай шоьлининъ сэры денъиздей буйыратлы кум адырларында баслаганым акында хабарларды ол кызыксынып тынълайтаган эди. - Тамара, мага хабар этип айтканларынъ - аьзир повесть. Сен оларды ойлар сандыгынъда бастырып коймай, заманынъ болган сайын шашакландырып, олай дегеним, келбетлеп яз, - деп бир айтып коймайтаган эди Назифа. - Дуныяда яшаган сонъ, кайсы аьдем де кайдай да ийги, эстеликли ыз калдырмага тийисли. Сол затларды мага бир демей турды да, Коьбен сэры, кертиктислерин коьрсетип куьлемсиреди, кисесиннен шонтайын шыгарып: - Ызын берсенъ, таьмеке тартайым, аьруьв кыз, - деди. - Таныскан да этпедик. - Канитат меним атым. Сиз Коьбен экенинъизди арбага олтыраятырганда айттынъызтта. - Ий, мутыппан, янакам. Аьше, «Коьбен» меним атым. Сен балаларымызды ногайша окытаяксынътагы? - Аьше, ногайша. - Сапен бир суьйинеди экен орнына янъы ушитель келгенине, - деди Коьбен, исси куьннен шойындай болган кара бетин сыйпап. - Кыргыз яс, не де болсын, басын тесип, коьзин шыгарып, балаларымызды кайдай тилде окытатаганын да билмей эдик. Молла билгенин окыйды, дейди де ногайда. Арбашы арыган оьгизлердинъ уьстинде яне курыгын булгалаклады. - Тоьстен туьссек, авылга еттик, - деди Коьбен. - Бизим «Парижди» де коьрерсинъ...» Кабинетимде мага тусалас олтырган Назифа, соьзимди боьлип: - Тамара, эне сол, соьле хабарлаган коьринистен басла язып. Бек аьлемет этип, шыгырландырып айтасынъ эскеруьвинъди, - деди кыскаяклы. - Басласанъ, токтамай яз. Колынъды сувытсанъ, янъыдан басламага авыр болатаган. Калемдасымнынъ айтканын этип яздым. Газетамызда эскеруьвлерим айырым хабарлар кебинде баспаландылар. Суьйтип язганым акында язувшыга айтканымда, ол мага: - Бек аьруьв, сен энди язганларынъды уьйип-йыйып, китап этип шыгар. Новеллалардан туьзилген повесть болып шыгаяк язганынъ. Сондай жанр да бар адабиятта. Суьйтип, 2006 йылда Караш ай-Ш еркеш китап баспасында язганларым «Кумлардынъ толгавы» деп аталып, айырым китап болып шыктылар. Мени язувга атландырган Назифа Кагиевага (яткан ери ярык болсын) бек муьсиревлимен. Алдыды алып айтайым, «Кумлардынъ толгавыннан» сонъ, меним кол астымнан тагы да бес китап шыкты. «Ленин йолында» (аьлиги «Ногай давысында») куллык эткен йылларымнынъ бойында, яшав йолына биринши адымларымды эткен ногай шоьлин, Каршыга авылын, юрттынъ конакбайлы аьдемлерин, аьвелги окувшыларымды бирзаманда эсимнен тайдырмайман. Бир йол ойымды газетамыздынъ аьлиги редакторы Алтынай Атуовага айтканымда, ол мени эс берип тынълады, яшавымнынъ барысында Каршыга авылын коьрмеге термилетаганымды анълап: - Тамара Борисовна, юрегинъизди кыйнаманъыз, - деди. - Аькетермен сизди Шешен ериндеги ногайларымызга. Тамадамыз бос соьзли болмады. Айтканын этти. 2014 йылда «Ногай давысынынъ» элшилиги Шелков районынынъ баьри авылларында да болды. Шешен еринде болганымыз, онда коьргенимиз айырым хабар. ДУРБАТЛАРДА: Каршыга авылы (1959 йыл.) Авыл мектебининъ окувшылары ман Т.Б.Дышекова эм орыс тилиннен окытувшы Валентина Михайловна (тукымын мутканман); Каршыга авылынынъ аьвелги окытувшысы (1957 й.) ортада кыргыз яс Сапен (тукымын мутканман) авыл яслары Куруптурсун Ажмамбетов (онъда) пан эм Айнадин Ажгельдиев (солда) пен; Каршыга (1958 й.) мен уьйлеринде яшаган кумык миллетли яс аьдем Калсын Арсанакаев (солда), Исрапил Апимбиев (онъда) эм Джабраил Зарманбетов (ортада). (Ызы болаяк). «МЕНИМ ЙЫЛЛАРЫМ - МЕНИМ БАНЛЫГЫМ...» - Я ман тувыл. - Сен ушительге окыгансынътагы? -А ьш е. - Кайда окыгансынъ? - Черкесскте. - Коьп пе сиз бетте ногай л ар? - Бес-алты авыл болады. - Ал энди. Коьрдинъ ме караманълай ногайдынъ ер-ерде тоьгилип-шашылып калганын. Биз де аьвелде сизинъ Ставрополь крайынъызга киретаган эдик. Бир кесек заманды уьнТамара ДЫШЕКОВА: эдим. Олтырып соьйлескенимиздинъ бирисинде, мен колыма калем алып, язбага асыкпайтаганымды сезип, Назифа: -Тамара, ногай шоьлине биринши кере калай еткенинъди тагы бир кере кайтаралап хабарлаганынъды суьемен, - деди. « А н ъ л ад ы м се н и нъ кылы бынъды, мен сага «психолог» деп босына айтпаймантта», дедим ишимнен. Эскеруьвли хабарымды айттырып, язувшы меним кызыксынувымды козгап, колыма калем алдырмага суьйгенин анъладым. Ясы уьйкеним тилеген сонъ, мойным кылдан йинъишке, Шешен-Ингуш Республикасынынъ Каршыга авылына биринши кере калай барганым акында хабарымды кайтаралап айттым. ТАНЫСУВДЫНЪ УЗАК ЙОЛЫ «1958 йылдынъ август айы. Кишкей оьгизлер егилген дроьк арбадынъ уьйкен тегершиклери, беллерине дери кумга батып, зыйк-зыйДроьктинъ арт бетинде аякларын ерге салпыратып олтырган кыз, тизлерине шоьнъкти де, тоьгерек якка карады. Ога савлай дуныя кум денъизи болып коьринеди. Тынык куьнде денъиздинъ уьстинде енъил авдарылатаган толкынларша, кум буйратлары, бирлерининъ артыннан бирлери коьшпеге асыккандай болып, тизилискенлер. Августтынъ сонъгы исси куьнлеринде буйра шашлары кавраган сонъгы ювсанлар, куьнлери мен аманласаятыргандай болып, енъил елемикте мунълы сес шыгарып сызгырадылар... - Сен энди бизде ушитель болаяксынътагы? - деди Коьбен артына бурылып. Канитат уьндемеди, тек «аьше» дегенди билдирип, басын ийди. - Кайсы тараптан келеятырсынъ, аьруьв кыз? - Кобан беттен. -Ал энди? - Аманларма, аьше, Кобан ногайлары? - Аьруьвлер. - Сиз бетте ашав-яшав калай? кув, зыйк-зыйкув этип, тегаран айланадылар. Тегер- шиклердинъ калакларындагы сэры кум ышылдап ерге куйылады. Арбадынъ алдында олтырган Коьбен, давазын бек йибермей, бурыннынъ астыннан ногайдынъ узын дестанынынъ анъын толгайды. Бурынгы йырдынъ уьзилгисиз кайгылы анъы коьнъилде мунъшылыкты тувдырып, кызды оьзининъ дуныясына алып йоьнеди. Окын-окында анъ уьзилип, Коьбеннинъ «цоб-цобийи» эситиледи. Артынсыра эр киси колындагы узын курыгы ман оьгизлердинъ курсакларына кезуьв-кезуьв согып алады. Терен кумда арбады суьргеннен тамам йоьнъкиген оьгизлер бир аз барып, юрислерин акырынлатадылар. Коьбен йырын койып: - Ий, сиз ше буьлген айванлар экенсинъиз, «цоб-цоби»! - деп арбага тизленип олтырады да, курыгын оьгизлердинъ уьстинде булгалаклайды. Сонъ мага бурылып: -Тезден етеекпиз, карындас. Ишинъ пыскан болар, солайма? - деди. - Караш, аьруьв кыз, анав сэры дуныяга, энди шынты шоьл басланады. айтып коймай, коьрискен сайын кыскаяклы: «Язасынъ ма?», «Яздынъ ма?» деп сорар эди. Дурысын айтсам, ясы уьйкен калемдасыма не зат айтаягымды билмей, «йок, язбайман, заманым йок», деп айтпага тилим бармайтаган эди. Ол бири. Экиленши, адабият асарын язувдан сулыбым болмаганлай, кайсы жанрды кулланып, кайтып баслаягымды, геройлардынъ келбетлерининъ уьстинде калай куллык этеегимди ойланатаган
341 просмотров


Комментарии

Написать
Комментарии >



Подписывайтесь на RIAKCHR в Одноклассниках Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “ВКонтакте” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный
Вступайте в сообщество RIAKCHR в “Telegram” Получайте свежие статьи и новые публикации на свой мобильный