Адыгэ лъэпкъ щэнхабзэм и лэжьакIуэ цIэрыIуэ, лъэпкъ гъуазджэм лэжьыгъэшхуэ езыхьэлIа, зауэ нэужь зэманым къыщыщIэдзауэ адыгэ прозэм зезыгъэужьа тхакIуэхэм ящыщщ КъБР-м и цIыхубэ тхакIуэ, УФ-м гъуазджэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ ХьэхъупащIэ Хьэжбэчыр. ЛIыщIыгъуэ кIуам и плIыщI-тхущI гъэхэм Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм къыщыдэкIыу щыта газетхэм я напэкIуэцIхэр къызэбгъэдзэкIыжу щIэбдзэмэ, абыхэм куэдрэ уащрохьэлIэ Хьэжбэчыр и тхыгъэхэм. Ахэр ятеухуат мэкъумэшым, промышленностым, щIэныгъэм, щэнхабзэм я лэжьакIуэ пашэхэм, Хэку зауэшхуэм лIыгъэ щызезыхьахэм. ХьэхъупащIэм щIалэ дыдэу щIидзэри радиом, «Къэбэрдей пэж» газетым щылэжьащ. Зауэр щекIуэкIа, абы и ужь илъэсхэрауэ жыпIэ хъунущ Хьэжбэчыр усэ тхыным къыщыхуэушар. Зарисовкэхэм, очеркхэм къадэкIуэу, абы и япэ усэхэри газетхэм, «Къэбэрдей» альманахым къытехуэу хуожьэ. Ауэ щIалэщIэм къыгуроIуэ утхэн, уи зэфIэкIым зебгъэузэщIын папщIэ уеджэн, щIэныгъэ куу зэбгъэгъуэтын зэрыхуейр. А хъуэпсапIэр абы къохъулIэ 1947 гъэм. ГъащIэм и лъэныкъуэ псоми набдзэгубдзаплъэу кIэлъыплъыф, тхэнми щэнхабзэми хъарзынэу хэзагъэ ХьэхъупащIэм лъэпкъым хуэщхьэпэн цIыху къызэрыхэкIынур къалъытэри, ар хагъахуэ Римский-Корсаковым и цIэкIэ Ленинград дэт консерваторэ цIэрыIуэм къыщызэрагъэпэща Адыгэ студием щеджэну ягъакIуэ ди щIалэгъуалэ гупышхуэм. Арати, 1926 гъэм щIышылэм (январым) и 21-м Къуэшыркъуей (Кэнжэ) къыщалъхуа, иужькIэ IэнатIэ зыбжанэм щылэжьа щIалэщIэр Ленинград къыщохутэ. Журналистикэм хуэIэкIуэлъакIуэ хъуауэ еджакIуэ кIуа ХьэхъупащIэм зригъэгъуэтауэ щыта лэжьэкIэр къыхуощхьэпэж: зэреджэм хуэдэурэ, и къалэмри егъэлажьэ. Зыхуеджэ мэкъамэ IэщIагъэм, артистхэм, тхакIуэхэм ятеухуа и тхыгъэхэм къапэкIуэмкIэ и щхьэр ирипIыж къудейкъым – а тхыгъэхэр щызэхуихьэскIэ ар куэдым хогъуазэ. И щIэныгъэ къэухьым, и Iэзагъым хохъуэ. Дауи, а псори къыхуэщхьэпэжащ абы и усэхэр щызэхуэхьэса и япэ тхылъ «Насып вагъуэ» зыфIищауэ 1950 гъэм къыдэкIар щигъэхьэзырым щыгъуэ. Консерваторэр ехъулIэныгъэкIэ къэзыухыу 1952 гъэм Налшык зыгъэзэжа щIалэ Iэзэр яхуэмыгъуэтым хуэдэ IэщIагъэлIти, лэжьапIэ щхьэкIэ гугъу ехькъым – ар а гъэ дыдэм ягъэув Къэбэрдей-Балъкъэр филармонием и художественнэ унафэщIу, тIэкIу докIри – филармонием и унафэщIу. Илъэс щэщIым щIигъукIэ щылэжьащ ар филармонием. И къулыкъухэр дэгъуэу зэрызэрихьэм папщIэ, ХьэхъупащIэм пщIэшхуэ къыхуащIт. Хьэжбэчыр къыхуэарэзыт Къэбэрдей-Балъкъэрым и унафэщIхэри езыр зи унафэщIхэри. Аращ абы 1957 гъэм къыщIыфIащар «РСФСР-м гъуазджэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэ лъапIэр. Пасэ дыдэу къилэжьа а пщIэшхуэм хэхъуэ зэпыту екIуэкIыурэ, ХьэхъупащIэм къыфIащащ Ищхъэрэ Кавказым хиубыдэ республикэхэми я фIыщIэ цIэ лъапIэхэр. Ар хэтащ Урысейм и ТхакIуэхэми Композиторхэми я союзхэм. Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Композиторхэм я союзым и правленэм и тхьэмадэу илъэс куэдкIэ лэжьащ, Урысей Федерацэм и Композиторхэм я союзым и правленэми и секретаруи мызэ-мытIэу хахащ. Ди къэралми Къэбэрдей-Балъкъэрми я дамыгъэ лъапIэхэр, Щытхъу, ЩIыхь тхылъхэр куэдрэ къыхуагъэфэщащ. ЩIыпIэ Советхэм я цIыхубэ депутату куэдрэ хахащ. Апхуэдиз къалэныр зи пщэрылъ ХьэхъупащIэ Хьэжбэчыр адыгэ лъэпкъ художественнэ литературэми жыджэру, ехъулIэныгъи иIэу хуэлажьт. УсэкIэ къезыгъажьэу зи Iэзагъэм зезыгъэузэщIа ХьэхъупащIэм и рассказхэр щIэх-щIэхыурэ къытехуэ мэхъу Налшыки Мэзкууи къыщыдэкI сборникхэм. ИтIанэ дунейм къытехьэу хуожьэ и тхыгъэхэр щызэхуэхьэса тхылъхэр. Абыхэм гуапэу яIуощIэ критикхэри тхылъеджэхэри. Псом я дежкIи гурыIуэгъуэт: адыгэ литературэм къыхыхьат зи рассказхэмкIэ, повестхэмкIэ, романхэмкIэ узыгъэгуфIэ, нэхъыбэжрэ нэхъыфIыжкIи узыщыгугъ хъун тхакIуэ Iэзэ. Ар икIи къыщIэкIащ псори къызэрыщыгугъауэ. Абы и щыхьэтщ Хьэжбэчыр и тхыгъэ, тхылъ купщIафIэхэмкIэ къилэжьа пщIэшхуэхэр: абы къыфIащауэ щытащ «Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхубэ тхакIуэ» цIэ лъапIэр, апхуэдэу къыхуагъэфэщат КъБР-м и Къэрал саугъэтри. А щIыхьышхуэхэр тхакIуэм къызэрилэжьа повестхэм, романхэм я нэхъыбэр псом япэ тхылъеджэхэм я пащхьэ изылъхьар «Iуащхьэмахуэ» журналыращ. 2000 гъэм дыгъэгъазэм (декабрым) и 11-м дунейм ехыжа, литературэми музыкэ щэнхабзэми жыджэру хуэлажьэу зи гъащIэр къезыхьэкIа ХьэхъупащIэм и лъэужьыфI къыхэнащ ди лъэпкъым и художественнэ литературэмрэ гъуазджэмрэ. Источник: riakchr.ru
Адыгэ лъэпкъ щэнхабзэм и лэжьакIуэ цIэрыIуэ, лъэпкъ гъуазджэм лэжьыгъэшхуэ езыхьэлIа, зауэ нэужь зэманым къыщыщIэдзауэ адыгэ прозэм зезыгъэужьа тхакIуэхэм ящыщщ КъБР-м и цIыхубэ тхакIуэ, УФ-м гъуазджэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ ХьэхъупащIэ Хьэжбэчыр. ЛIыщIыгъуэ кIуам и плIыщI-тхущI гъэхэм Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм къыщыдэкIыу щыта газетхэм я напэкIуэцIхэр къызэбгъэдзэкIыжу щIэбдзэмэ, абыхэм куэдрэ уащрохьэлIэ Хьэжбэчыр и тхыгъэхэм. Ахэр ятеухуат мэкъумэшым, промышленностым, щIэныгъэм, щэнхабзэм я лэжьакIуэ пашэхэм, Хэку зауэшхуэм лIыгъэ щызезыхьахэм. ХьэхъупащIэм щIалэ дыдэу щIидзэри радиом, «Къэбэрдей пэж» газетым щылэжьащ. Зауэр щекIуэкIа, абы и ужь илъэсхэрауэ жыпIэ хъунущ Хьэжбэчыр усэ тхыным къыщыхуэушар. Зарисовкэхэм, очеркхэм къадэкIуэу, абы и япэ усэхэри газетхэм, «Къэбэрдей» альманахым къытехуэу хуожьэ. Ауэ щIалэщIэм къыгуроIуэ утхэн, уи зэфIэкIым зебгъэузэщIын папщIэ уеджэн, щIэныгъэ куу зэбгъэгъуэтын зэрыхуейр. А хъуэпсапIэр абы къохъулIэ 1947 гъэм. ГъащIэм и лъэныкъуэ псоми набдзэгубдзаплъэу кIэлъыплъыф, тхэнми щэнхабзэми хъарзынэу хэзагъэ ХьэхъупащIэм лъэпкъым хуэщхьэпэн цIыху къызэрыхэкIынур къалъытэри, ар хагъахуэ Римский-Корсаковым и цIэкIэ Ленинград дэт консерваторэ цIэрыIуэм къыщызэрагъэпэща Адыгэ студием щеджэну ягъакIуэ ди щIалэгъуалэ гупышхуэм. Арати, 1926 гъэм щIышылэм (январым) и 21-м Къуэшыркъуей (Кэнжэ) къыщалъхуа, иужькIэ IэнатIэ зыбжанэм щылэжьа щIалэщIэр Ленинград къыщохутэ. Журналистикэм хуэIэкIуэлъакIуэ хъуауэ еджакIуэ кIуа ХьэхъупащIэм зригъэгъуэтауэ щыта лэжьэкIэр къыхуощхьэпэж: зэреджэм хуэдэурэ, и къалэмри егъэлажьэ. Зыхуеджэ мэкъамэ IэщIагъэм, артистхэм, тхакIуэхэм ятеухуа и тхыгъэхэм къапэкIуэмкIэ и щхьэр ирипIыж къудейкъым – а тхыгъэхэр щызэхуихьэскIэ ар куэдым хогъуазэ. И щIэныгъэ къэухьым, и Iэзагъым хохъуэ. Дауи, а псори къыхуэщхьэпэжащ абы и усэхэр щызэхуэхьэса и япэ тхылъ «Насып вагъуэ» зыфIищауэ 1950 гъэм къыдэкIар щигъэхьэзырым щыгъуэ. Консерваторэр ехъулIэныгъэкIэ къэзыухыу 1952 гъэм Налшык зыгъэзэжа щIалэ Iэзэр яхуэмыгъуэтым хуэдэ IэщIагъэлIти, лэжьапIэ щхьэкIэ гугъу ехькъым – ар а гъэ дыдэм ягъэув Къэбэрдей-Балъкъэр филармонием и художественнэ унафэщIу, тIэкIу докIри – филармонием и унафэщIу. Илъэс щэщIым щIигъукIэ щылэжьащ ар филармонием. И къулыкъухэр дэгъуэу зэрызэрихьэм папщIэ, ХьэхъупащIэм пщIэшхуэ къыхуащIт. Хьэжбэчыр къыхуэарэзыт Къэбэрдей-Балъкъэрым и унафэщIхэри езыр зи унафэщIхэри. Аращ абы 1957 гъэм къыщIыфIащар «РСФСР-м гъуазджэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэ лъапIэр. Пасэ дыдэу къилэжьа а пщIэшхуэм хэхъуэ зэпыту екIуэкIыурэ, ХьэхъупащIэм къыфIащащ Ищхъэрэ Кавказым хиубыдэ республикэхэми я фIыщIэ цIэ лъапIэхэр. Ар хэтащ Урысейм и ТхакIуэхэми Композиторхэми я союзхэм. Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Композиторхэм я союзым и правленэм и тхьэмадэу илъэс куэдкIэ лэжьащ, Урысей Федерацэм и Композиторхэм я союзым и правленэми и секретаруи мызэ-мытIэу хахащ. Ди къэралми Къэбэрдей-Балъкъэрми я дамыгъэ лъапIэхэр, Щытхъу, ЩIыхь тхылъхэр куэдрэ къыхуагъэфэщащ. ЩIыпIэ Советхэм я цIыхубэ депутату куэдрэ хахащ. Апхуэдиз къалэныр зи пщэрылъ ХьэхъупащIэ Хьэжбэчыр адыгэ лъэпкъ художественнэ литературэми жыджэру, ехъулIэныгъи иIэу хуэлажьт. УсэкIэ къезыгъажьэу зи Iэзагъэм зезыгъэузэщIа ХьэхъупащIэм и рассказхэр щIэх-щIэхыурэ къытехуэ мэхъу Налшыки Мэзкууи къыщыдэкI сборникхэм. ИтIанэ дунейм къытехьэу хуожьэ и тхыгъэхэр щызэхуэхьэса тхылъхэр. Абыхэм гуапэу яIуощIэ критикхэри тхылъеджэхэри. Псом я дежкIи гурыIуэгъуэт: адыгэ литературэм къыхыхьат зи рассказхэмкIэ, повестхэмкIэ, романхэмкIэ узыгъэгуфIэ, нэхъыбэжрэ нэхъыфIыжкIи узыщыгугъ хъун тхакIуэ Iэзэ. Ар икIи къыщIэкIащ псори къызэрыщыгугъауэ. Абы и щыхьэтщ Хьэжбэчыр и тхыгъэ, тхылъ купщIафIэхэмкIэ къилэжьа пщIэшхуэхэр: абы къыфIащауэ щытащ «Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхубэ тхакIуэ» цIэ лъапIэр, апхуэдэу къыхуагъэфэщат КъБР-м и Къэрал саугъэтри. А щIыхьышхуэхэр тхакIуэм къызэрилэжьа повестхэм, романхэм я нэхъыбэр псом япэ тхылъеджэхэм я пащхьэ изылъхьар «Iуащхьэмахуэ» журналыращ. 2000 гъэм дыгъэгъазэм (декабрым) и 11-м дунейм ехыжа, литературэми музыкэ щэнхабзэми жыджэру хуэлажьэу зи гъащIэр къезыхьэкIа ХьэхъупащIэм и лъэужьыфI къыхэнащ ди лъэпкъым и художественнэ литературэмрэ гъуазджэмрэ. Источник: riakchr.ru
Получайте свежие новости на электронную почту
Комментарии